ارتجاع مشروطه، مقاله‌ای تورکی از نشریه‌ی آ ملّا عمو (آی ماللا عمی) اورگان انجمن اسلامیه‌ی تبریز، یکی از
نخستین نشریات تورک در تاریخ تورک‌ایلی
مئهران باهارلی
Türkili’de yayınlanan ilk Türkçe dergilerden ve “Tebriz
İslamiye Cemiyeti”nin organı olan “Ay Malla Emi” dergisinden Türkçe bir makale,
ve İran Meşrute gericiliği
A Turkish article from the journal
"Ay Malla Emi", one of the first Turkish journals published in
Türkili and the organ of the "Tebriz İslamiye Society", and the
Iranian Constitutional reactionaryism
MÉHRAN BAHARLI
mehranbahari1@yahoo.com
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=100016259447627
خلاصه:
نشریه‌ی
آی ماللا عمی (نام فارسی: آ ملّا عمو)، اورگان انجمن
اسلامیه‌ی تبریز در سال‌های
١٩٠٧-١٩٠٨، یکی از نخستین نشریات به زبان تورکی در تاریخ تبریز، آزربایجان، تورک‌ایلی
و ایران است. انجمن اسلامیه‌ی تبریز یک تشکیلات اسلام‌گرا و مانند اکثریت مردم
تورک ساکن در ایران، مخالف حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌ی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی
و ضد تورک) بود. به همین سبب نشریه‌ی خود را به زبان تورکی منتشر می‌کرد. با اینهمه
سران انجمن اسلامیه‌ی تبریز، تورک‌گرا و دارای شعور ملی تورک نه‌بودند، هر چند ضد
تورک هم نه‌بودند. در طرف مقابل، حرکت مشروطه‌ی ایران و رهبران و تشکیلات مشروطه‌خواه
طرف‌دار مشروطه‌ی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک مخصوصاً در تبریز و
اردبیل معتقد به ملت ایران با زبان ملی فارسی بودند و بنابراین نشریات خود را به
زبان فارسی منتشر می‌کردند. اکثریت مطلق نخبه‌گان تبریزی، رهبران حرکت مشروطیت (مشروطه‌ی
غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) در تبریز، و تشکیلات آن‌ها در قرن
نوزده و ربع اول قرن بیستم (انجمن معارف تبریز، انجمن آزربایجان در تهران، انجمن غیبی
تبریز موسوم به انجمن ایالتی آزریایجان، ...) فاقد شعور ملی تورک، معتقد به
ناسیونالیسم ایرانی، عمیقاً آسیمیله شده در فرهنگ و هویت ملی فارسی – ایرانی،
دارای تمایلات باستان‌گرایانه‌ی
ایرانی و شدیداً ضد هویت ملی تورک بودند. به لحاظ سیاسی آن‌ها متفق و بازی‌چه‌ی
گروه‌های ضد قاجار و ضد تورک، مانند پارسی‌های هندوستان، آنگلوفیل‌ها و عوامل اطلاعاتی انگلستان، بنیادگرایان دینی
و تروریست‌های بابی - ازلی، ماسون‌ها، سران بختیاری و مازندرانی و گیلانی، داشناک‌ها
و دیگر افراطیون و تروریست‌های
ارمنی، آدم‌کشان و جانیان قفقازی، و ... بودند. در این مقاله، نوشته‌ای تورکی از
نشریه‌ی آی ماللا عمی از سال ١٩٠٨ را بازنشر کرده‌ام. آن‌گونه که از
این مقاله درک می‌شود، انجمن اسلامیه‌ی تبریز، مخالف مشروطه‌ی انگلیسی (مشروطه‌ی غیر بومی و
افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) بود، نه مخالف مشروطیت ((مشروطه‌ی بومی و معتدل قاجاری
و تورک‌گرا). به مظالم و ستم‌کاری‌ها و استبداد و زورگویی مشروطه‌طلبان؛ فضای ترور
و رعب و وحشتی که ایجاد کرده بودند؛ آدم‌کشی‌ها و جنایاتی که مشروطه‌طلبان مخصوصاً
قفقازیان انجام می‌دادند؛ و فساد مالی و اداری آن‌ها اعتراض می‌کرد. در مقاله استقرار
انجمن مشروطه‌ی تبریز در محله‌ی ارمنستان ذکر شده که اشاره به اتّحاد مشروطه‌طلبان
تبریزی با داشناک‌ها و دیگر تروریست‌ها و افراطیون ارمنی و تبدیل تبریز به پایگاه
عملیات تروریستی ارمنی بر علیه دولتین تورک قاجار و عوثمان‌لی است. مقاله در پایان،
خطاب به قسمتی از مردم تبریز که فریفته‌ی مشروطه‌طلبان غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیست
و ضد تورک شده بودند، نصحیت و پیش‌گویی آتی را می‌کند: «در خواب غفلت هستید، بیدار
شوید. حیف است زمانی از خواب بیدار شوید که کار از کار گذشته باشد. و آن بیداری
دیگر فایده‌ای نه‌داشته باشد». پیش‌گویی‌ای که با ساقط کردن محمّدعلی شاه و سپس
پایان دادن به حاکمیت هزارو دویست ساله‌ی تورک بر ایران توسط مشروطه‌طلبان ضد
تورک و فارس‌گرا عیناً تحقق پیدا کرد.
کلمات کلیدی: مشروطه، انجمن اسلامیه، انجمن ایالتی
آزربایجان، مانقورتیسم، تبریز
Özet
“Tebriz İslamiye Cemiyeti”nin 1907-1908 resmi yayın
organı olan “Ay Malla Emi”, Tebriz, İran Azerbaycanı, Türkili ve İran tarihinde
Türkçe yayımlanan ilk dergilerden biridir. Tebriz İslamiye Cemiyeti, İran'da
yaşayan Türk halkının çoğunluğu gibi İran Meşrute Hareketine karşı çıkan
İslamcı bir örgüttü. Bunun sonucunda resmi dergisini Türkçe olarak
yayınlıyordu. Buna rağmen, Tebriz İslamiye Cemiyeti'nin liderleri Türkçü
olmadığı gibi, Türk milli şuuruna da sahip değillerdi. Ancak Türk düşmanı da
değillerdi. İran Meşrute Hareketi ve onun liderleri
ile örgütleri (Encümen-i Maârif-i Tebriz, Tahran'daki Encümen-i Âzerbaycan ve
Encümen-i Eyâleti-yi Âzerbaycan olarak bilinen Encümen-i Qéybi-yi Tebriz gibi),
ulusal dili Farsça olan İran ulusuna inanıyorlardı. Bunun sonucunda dergilerini
ve belgelerini Farsça yayımlıyorlardı. Aslında 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl
başlarında Tebriz ve Erdebil seçkinlerinin büyük çoğunluğu, Türk milli kimliğinden
tamamen yoksundular ve ona şiddetle karşı çıkıyorlardı. Onlar İran
milliyetçiliğine inanıyorlardı, İran-Fars kültürüne ve ulusal kimliğine
derinlemesine asimile olmuşlardı ve İslam öncesi İran'ı, Zerdüşt arkaizmini ve
Ari ırkçılığını benimsmişlerdi. Siyasi olarak İran Meşrute Hareketi liderleri,
Hindistan Parsileri, Anglofiller, İngiliz istihbarat ajanları, Bâbi-Ezeli
köktendinciler ve teröristler, Masonlar, Baytiyari Lorlar, Mazeniler ve Gilek
İranikler, Taşnaklar ve diğer aşırılık yanlısı ve terörist Ermeniler yanı sıra
Kafkasyalı katiller de dahil olmak üzere Kacar ve Türk karşıtı grupların
müttefikleri ve piyonları idiler. Bu yazımda 1908 tarihli Ay Malla Emi
dergisinden Türkçe bir makaleyi yeniden yayımladım. Bu makaleden anlaşıldığı
kadarıyla Tebriz İslamiye Cemiyeti, Meşrutiyete karşı değil, İngiliz yapımı
Meşrutiyet Hareketine karşıydı. Başta Kafkasyalılar olmak üzere
Meşrutiyetçilerin zulmüne ve baskılarına, yarattıkları terör ortamına karşı
çıkıyor, işledikleri cinayet ve suçlarını eleştiriyor, mali ve idari
yolsuzluklarını kınıyordu. Makale, Tebriz Meşrutiyet Encümeni'nin şehrin Ermeni
mahallesinde yerleşmesinden söz ederek onların Taşnaklarla ve diğer Ermeni
teröristlerle kurdukları ittifaklarını ima ediyor. Gerçekten de Meşruteçiler
Tebriz'i Türk Kacar ve Osmanlı devletlerine karşı Ermeni terörizminin üssü
haline getirmişlerdi. Makale sonunda Türk karşıtı Meşrutiyetçiler tarafından
aldatılan Tebriz halkına şu tavsiyede bulunuyor ve geleceğe dair isabetli bir
öngörü yapıyor: "Derin bir gaflet ve cehalet uykusuna dalmışsınız, uyanın!
Çok geç olduğunda, her şey çoktan bittiğinde
ve bu uyanış artık işe yaramadığında uyanmak utanç vericidir." Bu öngörü,
Tebriz ve Azerbaycan'ın “cahil ve gaflet içinde”ki Türk karşıtı ve Pers yanlısı
Meşrutiyetçilerinin Memmedeli Şah'ı devirmeleriyle ve İran üzerindeki bin yıllık Türk
siyasi hakimiyetine son vermeleriyle gerçekleşti.
Açar
sözcükler: Meşrute, İslamiye Cemiyeti, Azerbaycan Eyaleti
Encümeni, Tebriz, Manqurtluk
Abstract
Ay Malla Emi, the official press organ of the
Islamic Society of Tebriz in 1907-1908, is one of the first journals published in
the Turkish language in the history of Tebriz, Iranian Azerbaycan, TürkiIli and
Iran. The Islamic Society of Tebriz was an Islamist organization that, like the
majority of Turkish people living in Iran, opposed Iran's constitutional
movement. As a result, it published its official magazine in Turkish. However,
the leaders of the Islamic Society of Tebriz were not Turkists, nor did they
have Turkish national consciousness. However, they were also not anti-Turks. Iran's
constitutional movement and its leaders and organizations, particularly in Tebriz
and Erdebil, believed in the Iranian nation with Persian as its national
language. As a result, they published their press in Persian. In fact, the vast
majority of elites in Tebriz, including the leaders of the constitutional
movement and their affiliated organizations in the 19th and early 20th centuries
(such as the Encümen-i Maârif-i Tebriz, Encümen-i Âzerbaycan in Tehran, and the
Encümen-i Qéybi-yi Tebriz known as Encümen-i Eyâleti-yi Âzerbaycan) completely lacked
a Turkish national identity and strongly opposed it. They believed in Iranian
nationalism, were deeply assimilated into Persian-Iranian culture and national
identity, and embraced pre-islamic Iranic, Zoroastrian archaism, and Arian racism. Politically, they are allies and pawns of
anti-Qajar and anti-Turk groups, including Indian Parsees, Anglophiles, British
intelligence agents, Babi-Ezeli religious fundamentalists and terrorists,
Masons, Bakhtiari, Mazandarani and Gilani leaders, Dashnaks, and other Armenian
extremists and terrorists, as well as Caucasian murderers. In this article, I have republished a Turkish article from the journal
Ay Malla Emi from 1908. As understood from this article, the Tebriz Islamic Society
was against the British-made constitutional movement, not against
constitutionalism. It objected to the atrocities, oppressions, tyranny, and
coercion of the constitutionalists. It criticized the terrorism and atmosphere
of terror they had created, as well as the murders and crimes committed by constitutionalists,
particularly by Caucasians. Additionally, it condemned their financial and
administrative corruption.
The article mentions
the location of the Tebriz Constitutionalist Society in the Armenian
neighborhood of the city, suggesting their alliance with Dashnaks and other
Armenian terrorists and extremists. This turned Tebriz into a base for Armenian
terrorist operations against the Turkish Qajar and Osmanlı governments. In the
end, the article advises the people of Tebriz who were deceived by the
anti-Turkish constitutionalists and offers an accurate prediction of the
future: "You are deeply asleep in ignorance and
negligence,
wake up! It is a shame to awaken when it is too late, when everything is already
over, and that awakening is no longer useful." This prophecy was fulfilled
by the overthrow of Memmedeli Shah, ending Turkish political rule over Iran by the
ignorant anti-Turkish and Persophile constitutionalists of Tebriz and
Azerbaycan.
Keywords: Constitutional Movement of Iran, Islamiye
Society of Tebriz, Constitutionalist Society of Azerbaijan, Tebriz, Manqurtism
