مقاله‌ی تورکی اورمولو جمشید خان سوباتای‌لی افشار مجدالسلطنه در
دفاع از تاریخ تمدّن و میراث مدنی تورک – ١٩١۶
مئهران باهارلی
URMULU CEMŞİD HAN SUBATAYLI AFŞAR’DAN
TÜRK MEDENİYETİ TARİHİ İLE KÜLTÜREL MİRASI ÜZERİNE BİR TÜRKÇE MAKÂLE - 1916
AN ARTICLE IN TURKISH ON THE HISTORY
OF TURKISH CIVILIZATION AND CULTURAL HERITAGE BY URMULU CEMŞİD HAN SUBATAYLI
AFŞAR - 1916
MÉHRAN BAHARLI
«سؤزوموز، مئهران باهارلی‌نین
یازقالاری توپلوسو» پیتییی، بیرینجی جیلدده‌ن
“Sözümüz, Méhran Baharlının yazqalar toplusu” pitiyinden,
cild I
از کتاب « سؤزوموز، مجموعه مقالات مئهران
باهارلی» - جلد اول
mehranbahari1@yahoo.com
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=61579230999069
خلاصه:
اورمولو (اورمویی) جمشید خان سوباتای‌لی افشار – مجدالسلطنه یک
آریستوکرات قاجاری و افشاری، پدر ناسیونالیسم مودرن تورک در تورک‌ایلی و ایران،
ژنرال قاجار که در سال‌های جنگ جهانی اول بر علیه ارتش‌های اشغالگر روسیه و
فرانسه و بریتانیا و متفقین و ماشه‌های آنها اشقیاء و قوای مسلحه‌ی آسوری و کورد
و ارمنی جنگید، و نهایتا موسس و صدر نخسین حاکمیت – اگر چه کوتاه مدت - مودرن تورک
(حکومت تورک اتحاد) در تورک‌ایلی به مرکزیت تبریز در سال ۱٩۱٨، ده روز پس از
تاسیس جمهوری مردمی آزربایجان در قفقاز است. او در سال ١٩١٦ در نشریه‌ی «تورک یوردو» مقاله‌ای به زبان تورکی در باره‌ی تاریخ تمدن و میراث فرهنگی تورک و
خدمات و حمایت‌های سلاطین تورک از علوم، فنون و هنرها؛ و معارف‌پروری، دانش‌طلبی، و
فرهنگ‌دوستی آنها منتشر کرده است. این مقاله نخستین مقاله در این موضوع، نوشته
شده توسط یک تورک از تورک‌ایلی و ایران و به زبان تورکی در تاریخ است. «تورک یوردو»
معتبرترین نشریه‌ی روشن‌فکری تورک‌گرایان در اواخر امپراتوری عوثمان‌لی بود که در
آن شخصیت‌های برجسته‌ی فرهنگ، سیاست و ادبیات جهان تورک، مانند یوسوف آقچورا، ضیاء
گؤک‌آلپ، محمدامین یورداقول، احمد آغااوغلو، علی حسین‌زاده توران، محمدفواد
کؤپرولو، خالیده ادیب، محمدامین رسول‌زاده و ... می‌نوشتند. مقاله‌ی جمشید
خان پاسخی است به مقالات «سلیمان نظیف» مولف و متفکر عوثمان‌لی با نام (تاثیرات
ادبیات ایران بر ادبیات ما). سلیمان نظیف در این مقاله از میراث فرهنگی و مدنی
سلاطین و حکام تورک در تاریخ انتقاد کرده و ادبیات تورک را مدیون ادبیات فارس – ایران
شمرده بود. جمشید خان همیشه هویت ملی خود را «تورک» می‌دانست و از آغاز قرن بیستم
۱٩٠٠ به لحاظ سیاسی یک «تورک‌گرا - تورکیست» بود. بعدها حین اقامت در تفلیس و
استانبول تمایلات تورک‌گرایانه و شعور ملی تورک جمشید خان و دخترانش بالغ‌تر شد و
در سال‌های جنگ جهانی اول به اوج خود رسید. جمشید خان در این مقاله زبان تورکی را
وسیع و بی‌نیاز می‌نامد، ملت تورک را «برجسته‌ترین و غیورترین ملت دنیا»، و سلاطین
و زمام‌داران تورک را «بزرگ‌ترین جهان‌گیران عالَم» خوانده و ستایش می‌کند. می‌گوید
که میراث و شرف تاریخی اسلاف تورک سزاوار تقدیس، و متعلق به همه‌ی تورکان قفقاز
(جمهوری آزربایجان)، آزربایجان (ایران)، کریمه و تورکستان و هندوستان و قازان و
اورنبورگ و آستراخان است. او امپراتوری عوثمان‌لی را «سلطنت با افتخار» و استانبول
پایتخت عوثمان‌لی را «مرکز سلطنت (دولت‌مداری) تورک»، و معبود محبوب بیش از هفتاد و پنج میلیون
تورک در آسیا می‌نامد. از جنبش استقلال تورکستان شرقی در چین با شعف و شوق حمایت و پشتیبانی
می‌کند، و «پرچم آبی» تورکستان شرقی را «پرچم جهان‌گیر تیمور» و «باعث افتخار همه‌ی
تورکان و محبوب» آنها می‌نامد. .... در این کتاب‌چه
متن اصلی تورکی مقاله را در دو الفبای لاتینی و عربی، به همراه ترجمه‌ی فارسی قسمت‌های
مربوط به تاریخ تمدن و میراث فرهنگی تورک داده‌ام.
کلمات کلیدی: مجدالسلطنه، تاریخ تورک، میراث فرهنگی تورک، سلاطین تورک، تاریخ ادبیات فارسی،
اورمو
Özet
Urmulu
Cemşid Han Subataylı Afşar – Mecd üs-Seltene, Türkili
ve İran'da modern Türk milliyetçiliyinin atası olarak bilinen bir Kacar ve
Afşar aristokratıydı. Bir Kacar generali olarak, I. Dünya Savaşı sırasında
Rusya, Fıransa ve İngiltere'nin işgalci ordularının yanı sıra müttefikleri ve
vekil güçleri olan Ermeni, Asoru ve Kürt haydutları ve silahlı kuvvetlerine
karşı savaştı. Nihâyetinde, 1918'de Kafkasya'da Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin
kuruluşundan on gün sonra Türkili'de Tebriz merkezli kısa ömürlü ilk modern
Türk devletini – Türk Birlik Devleti’ni - kurdu ve ona başkanlık etti. Urmulu
Subataylı Afşar, 1916 yılında "Türk Yurdu" dergisinde Türk medeniyeti
ve kültürel mîrâsı hakkında Türkçe bir makâle yayınlamıştır. Makâle, eski Türk
sultan ve pâdişahlarının bilim, teknoloji ve sanata sağladıkları hizmet ve
desteklerin yanı sıra eyitime, bilimsel çalışmalara ve kültüre olan sevgilerini
ele alıyor. Bu makâle, Türkilili ve İran’dan olan bir Türk tarafından bu konuda
Türkçe yazılmış ilk makâle olması nedeniyle târihsel açıdan önemli bir makâledir.
"Türk Yurdu", Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde Türkçülerin en
saygın entelektüel yayınıydı. Yayına Yusuf Akçura, Ziya Gökalp, Mehmet Emin
Yurdakul, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzâde Turan, Mehmet Fuat Köprülü, Halide
Edip, Mehmet Emin Resulzâde gibi Türk dünyasının kültür, siyâset ve edebiyatının
önemli isimleri katkıda bulunurdu. Urmulu Subataylı Afşar'ın yazısı, Osmanlı
düşünür ve yazar Süleyman Nazif'in "İran Edebiyatının Edebiyatımıza Te’sirleri"
başlıklı dizi makâlesine bir cevap niteliyindedir. Süleyman Nazif, makâle
dizisinde târihteki Türk sultan ve hükümdarlarının kültürel ve medenî mîrâsını
eleştirmiş ve Türk edebiyatının Fars - İran edebiyatına borçlu olduğunu ileri
sürmüştü. Urmulu Subataylı Afşar, kendisini her
zaman "Türk" ulusal kimliyi ile tanımlamış ve 20. yüzyılın
başlarından, 1900'lü yıllardan beri siyâsî olarak Türkçülüyü benimsemiştir.
Tiflis ve İstanbul'da bulunduğu süre boyunca hem kendisinin hem de kızlarının
Türkçü eyilimleri ve Türk ulusal bilinci daha da gelişmiş ve I. Dünya Savaşı yılları
sırasında zirveye ulaşmıştır. Urmulu Subataylı Afşar, bu makâlesinde Türk
dilini engin ve zengin bir dil olarak tanımlıyor, Türk milletini dünyanın en
önde gelen ve gayretli milleti olarak nitelendiriyor ve Türk sultanlarını ve
hükümdarlarını en büyük dünya fâtihleri olarak övüyor. Urmulu Subataylı
Afşar, Türk atalarının târîhî mîrâsına ve onuruna saygı gösterilmesi gerektiyini
ve bunların Kafkasya (Azerbaycan Cumhuriyeti), Azerbaycan (İran), Kırım,
Türkistan, Hindistan, Kazan, Orenburg ve Astrahan'daki tüm Türklere âit
olduğunu vurguluyor, Osmanlı İmparatorluğu'nu "şanlı bir
imparatorluk", Osmanlı başkenti İstanbul'u ise Asya'daki yetmiş beş
milyondan fazla Türk'ün sevdiyi "Türk saltanatının (devletçiliyinin) merkezi" olarak
nitelendiriyor. Çin'deki Doğu Türkistan bağımsızlık hareketini coşkuyla destekliyor
ve Doğu Türkistan'ın "Gök bayrağını" "Timur'un dünyayı fetheden
bayrağı" ve "tüm Türklerin gururu ve sevdiyi sembol" olarak
adlandırıyor. Bu kitapçıkta, Urmulu Subataylı Afşar makâlesinin Latin ve Arap
alfabeleriyle yazılmış orijinal Türkçe metninin yanı sıra, Türk medeniyeti târîhi
ve kültürel mîrâsına ilişkin bölümlerin Farsça tercümesini de ekledim.
Anahtar sözcükler: Mecd üs-Seltene, Türk
tarihi, Türk Kültür mirası, Türk Sultanlar, Fars edebiyatı tarihi, Urmu
Abstact
Urmulu
Jamshid Khan Subatayli Afshar – Majd os-Saltane (Cemşid Han Subataylı Afşar –
Mecd üs-Seltene) was a Qajar and Afshar aristocrat known as the father of
modern Turkish nationalism in Türkili and Iran. As a Qajar general, he fought
during World War I against the occupying armies of Russia, France, and Britain,
as well as their allies and proxies - the Armenian, Assyrian, and Kurdish bandits
and armed forces. Ultimately, he founded and led the firt – albeit short lived -
modern Turkish rule in Türkili “Birlik Türk Devleti”,
with its center in Tebriz in 1918, ten days after the establishment of the
Azerbaijan People's Republic in the Caucasus. In 1916, Urmulu
Subataylı Afşar published an article in Turkish in the magazine "Türk
Yurdu" about the history of Turkish civilization and cultural heritage.
The article discussed the services and support Turkish sultans provided for
sciences, technologies, and arts; as well as their love for education,
scholarly pursuits, and culture. This article is historically signifant as the
first article written by a Turk from Türkili and Iran on this subjet in Turkish.
Türk "Yurdu" was the most prestigious intellectual publication of
Turkists at the end of the Ottoman Empire. Prominent figures from the culture,
politics, and literature of the Turkic world, such as Yusuf Akçura, Ziya
Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzade Turan, Mehmet Fuat
Köprülü, Halide Edip, and Mehmet Emin Resulzade contributed to the publication. Urmulu
Subataylı Afşar's article is a response to the articles by Ottoman thinker and
author Süleyman Nazif, entitled "The Influence of Iranian Literature on
Our Literature”. In his article, Süleyman Nazif criticized the cultural and
civil heritage of the Turkic sultans and rulers in history, and considered
Turkish literature indebted to Persian-Iranian literature. Urmulu Subataylı Afşar always identified his national identity
as "Turk" and was politically aligned with Turkism starting in the
early 20th century, around 1900. During his time in Tbilisi and Istanbul, both
he and his daughters’ Turkist leanings and Turkish national consciousness
developed further, reaching their peak during World War I. In his article, Urmulu Subataylı Afşar describes the Turkish
language as vast and rich. He refers to the Turkish nation
as the most prominent and zealous in the world, and praises the Turkish sultans
and rulers as the greatest world conquerors. Urmulu Subataylı Afşar believes
that the historical heritage and honor of the Turkic ancestors should be
revered, and that they belong to all Turks in the Caucasus (Republic of
Azerbaijan), Azerbaijan (Iran), Crimea, Turkestan, India, Kazan, Orenburg, and
Astrakhan. He calls the Ottoman Empire a "glorious empire" and
Istanbul, the Ottoman capital, the "center of the Turkish monarchy (etatism
- statism)", beloved by more than seventy-five million Turks in Asia. He
enthusiastically supports the East Turkestan independence movement in China,
referring to the "Blue Flag" of East Turkestan as "the
world-conquering flag of Timur" and "the pride and beloved symbol of
all Turks”. In this booklet, I have inculded the original Turkish text of Urmulu
Subataylı Afşar’s article in both Latin and Arabic alphabets, as well as a
Persian translation of the sections pertaining to the history of Turkic
civilization and cultural heritage.
Keywords: Majd us-Saltana,
Turkish history, Turkish cultural heritage, Turkic Rulers, Persian literature
history, Urmu
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
