TÜRKİ VE TÜRKCE ADLARINDAN
HANSINI İŞLETMELİYİK?
Méhran Baharlı
“Türkce”
ve “Türki”den başqa, dilimizi adlandırmaq üçün ortada dolaşan adların çoxu (Müsülmanca,
Ecem Türkisi, Azerbaycan Türkcesi, Tatar dili, Qafqaz Tatarlarının dili, Qafqaz
Türkisi, Azerbaycanca, Âzeri Türkcesi, Âzerice, Âzeri, ….) Türk xalqının özünün
özü ve dilini adlandırmaları, “Özadlandırma”lar veya “Özad”lar déyildir. Bunlar
bir sıra séçginler, doğubilimcileri - Oryantalistler ve resmi meqamların,
özellikle Türk olmayanların belli anti Türk idéoloji ve siyâsi doķtrinler
doğrultusunda bizi ve dilimizi adlandırmaq üçün qullanılan “Yadadlandırma”lar
veya “Yadad”lardır. Oysa xalqımız Îrân’ın her yérinde târixen özünü yalnız “Türk”,
dilini ilk başda “Türkice”, “Türküce”, “Türkce”; hetta bir sıra lehcelerde “Türkücan”, sonralar “Türki” ve son dönemde yéni
quşaq yéniden
“Türkce” adlandırır. Doğru olan da bu sonuncudur.
اؤزآدÖzad – اؤزآدلاندیرماÖzadlandırma : خودنامگذاری، Autonym, Endonym
یادآدYadad –
یادآدلاندیرماYadadlandırma :
دیگرنامگذاری، Xenonym, Exonym
Türkce
lehce düzéyinde de Batı Oğuzca’nın Doğu lehce qurupu olan bizim Türkman lehce
qurupumuzu, Batı Oğuzca’nın Batı lehce qurupundan ayırt étme amacıyla, Qızılbaş
- Osmanlı döneminden qabaq “Türki-yi Rûmi” qarşılığında “Türki-yi Ecemi”, sonra
“Türki-yi Osmâni” qarşılığında “Türki-yi Qızılbâşi”, saray dili olan “İstanbul
Türkcesi” qarşılığında “Türki-yi Türkmâni”, ve “Anadolu Türkcesi” qarşılığında “Türki-yi
Qafqâzi” adları da (Türkman lehcesi dışında) xalqımız déyil, başqaları
terefinden vérilmiş “Yadadlandırma”lar ve “Yadad”lardır.
Günümüzde
Türkiye lehceleri ile qarşılaşdırma söz qonusu déyilse, dilimizi tekce “Türkce”
adlandırmaq yéterli ve gerekli olup, bu ada kesinlikle héç bir şéy
artırılmamalıdır. Örneyin Îrân’da Türk milleti olaraq açılmasını istediyimiz
qurumun adı, “Türk Dili Qurumu” olmalıdır, Âzeri dili, Azerbaycanca, Âzeri
Türkcesi, Azerbaycan Türkcesi … Qurumu déyildir.
Türk
dilinin Îrân’dakı lehceleri söz qonusu ise, bu lehcelere Türkce’nin Türkili,
Xorasan, Sonqur, Qaşqay, Feriden vs. lehceleri diyilebilir. Ancaq gine de dil
éyni ve tek Türkce’dir. Azerbaycan Türkcesi, Sonqur Türkcesi kimi diller
yoxdur. Néce ki Farsca qonusunda da İsfahan Farscası, Meşhed Farscası diye
diller yoxdur. Farsca’nın İsfahan veya Meşhed lehceleri vardır.
“Azerbaycanca”
veya “Azerbaycan Dili”ne gelince, bu ad yalnız İstalinist Rusya’nın ķloniyal Azerbaycan
milletini yaratma süreci başlatdığı 1937den sonrakı Azerbaycan Réspubliķası’nın
hibrid ve qarma olan resmi ve devlet dili üçün işledilebiler. Ancaq Îrân,
Türkiye’nin ortası ve doğusu ve günéyi, Iraq - Suriye sınırları içinde yaşayan
Türklerin, hatta Çar Rusyası ve daha sonra Sovyétlerin bir parçası olan 1937
öncesi Qafqaz’ın ne Türk dili, ne de bu dilin her hansı bir lehcesi üçün
işledilemez. Çünkü bunlar sözü géden İstalinist ķoloniyal millet yaratma sürecini
yaşamamış, sonucda buralarda ne Azerbaycan adında bir dil ve ne de Azerbaycan
adında bir étnik qurup - millet var olmamışdır.
Ayrıca günümüzde Îrân’da yaşayan
Türk xalqı arasında, ne Azerbaycan bölgesinde ne de onun dışında, Azerbaycanca
adı ve Azerbaycan milli kimliyini menimsemiş veya gelecekde menimseyecek her
hansı bir Türk kitlesi yoxdur. Türk xalqının öz milli adı ve milli kimliyi olan
Türk’ü deyişdirme kimi bir derdi ve niyyeti de yoxdur. Bu qondarma Azerbaycanca
ve Azerbaycan milleti ad ve kimliklerini menimseyenler, az sayıda Paniranist ve
İstalinist, manqurt ve gözqaman Azerbaycan siyâsi aktivistlerdir.
Milli özad ve milli kimliyin
menimsenmesi - milletleşme, libéral démoķrasi, séķularism ve lâiklik kimi - uzun
ve doğal târixi sürecler sonucunda ortaya çıxan ve yérel temel ve kökü olması
gereken olqulardır. Milli ad ve milli kimliyi (Azerbaycanca ve Azerbaycan
milleti adlarını) ferqli bir milletleşme sürecini yaşayan Sovyét Azerbaycanı
toplumu ve ölkesinden alıntılayaraq, yapay (sün’i) biçimde o milletleşme sürecini
yaşamayan Îrân’dakı Türk xalqı ile toplumuna yamamaq ve dayatmaq olmaz.
Azerbaycanca ve Azerbaycan milleti kimi xalqın menimsemediyi yad ve qondarma
milli ad ve kimlikleri ona dayatmaq ve yamaq vurmaya qalxışmaq, başarısız
olmağa; rahatsızlıq, étiraz ve tepgi, ürküntü ve diskinti doğurmaya mehkumdur.
Türki ve Türkce adlarından
hansını işletmeli qonusuna gelince, biz belli bir süre üçün bu adların her
ikisini birlikde işledebilerik:
-Bugün her yérde, ister Zengan,
Hemedan, Kürdüstan, Qezvin, Kirmanşah, Merkezi, Téhran, Elburz, Gîlân, İsfahan,
Xorasan, Kirman, ... ostanlarında; ister Tebriz, Urmu, Erdebil kimi şeherlerde
Türk xalqımız dilimizi “Türki” adlandırır. Bu özadlandırmanın yüz illerce uzun
bir géçmişi vardır ve birden bire ortaya çıxmadığı kimi, birden bire de deyişdirilemez.
-Ölçün (istandard) ve görkül (edebi)
Türkceni yazıp oxumağa alışanlar, “Türki” biçiminin yérine daha çox “Türkce”ni özümseyip
yéyleyirler. Ancaq Türkce yazıp oxuma alışqanlığı olmayan xalq bugün “Türkce”
biçimini qolayca menimsemez, ondan çekinebilir.
-“Türkce” adı ve biçiminin xalq
arasında yérleşmesi üçün zamana éhtiyac vardır. Telesmeye gerek yoxdur.
-Bu durumda en uyqun yöntem, her
kesi içine alacaq biçimde anlayışlı ve qapsayıcı olmaq, muxâtebine göre
davranmaqdır: xalqa ve görkül - ölçün Türkce’ni bilmeyenlere xetâb éderken, “Türki”
biçimi, aydınlar ile Türkce yazıp oxuma alışqanlıqları olanlar üçün ve de ölçün
dilde “Türkce” biçimini bir süre yanyana işletmek en mentiqli yöntemdir.
Türkce: Türk şexs veya milletin dilinde
Türkü:
Türk şexs veya millete mensûb olan her şéy
Türkice:
Türk şexs veya millete mensûb olanın dilinde
Türkücan:
Türkücen, Türkce, Türk dilinde. Aslı Türkice’dir, sonuna vurqulama “n” eki
getirilerek Türkicen ve sonra ses uyumu quralına göre Türkücen olmuşdur.
Türkücen Tebriz’de ses uyumu qurallarına ters olaraq Türkücan diye söylenir.
Türkice → Türkicen → Türkücen → Türkücan
سوسن نواده رضی: مهن تورکوجان دوغولدوم، تورکوجان یاشادیم، تورکوجان
آغلادیم، تورکوجان گولدوم
https://sozumuz1.blogspot.com/2023/05/blog-post_17.html
.png)
.png)
.png)
.png)
