دستور مظفّرالدّین شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلّم آن
مئهران
باهارلی[1]
Unpublished Telegraph of Mozaffar ad-Din Shah Qajar to the Iranian Ministry of Education ordering the inclusion of Turkish language in the curriculum of schools in Azerbaijan
Muzaffer ed-Din Şah Kacar'ın İran Milli Eğitim Bakanlığı'na gönderdiği, Azerbaycan'daki okulların müfredatına Türk dilinin dahil edilmesini emreden yayınlanmamış Telgraf
Mehran Baharli
خلاصه:
مظفرالدین شاه قاجار، ١٩٠٠ ایلی‌نده ایلک یورت‌دیشی گه‌زیسی‌نده ن ایران‌ا قاییدارکه‌ن اؤلکه‌سی‌نین ائییتیم باخان‌لیغی‌نا اؤزه‌ل بیر بویروق ایچه‌ره‌ن تئلگراف گؤنده‌ردی. شاه تئلگرافی‌ندا تورک‌جه اؤیره‌تیمی‌نین آزه‌ربایجان اوخول‌لاری مفرداتی‌نا داخیل ائدیلمه‌سی تعلیماتی‌نی وئرییور و اوخول‌لاردا تورک‌جه‌نین دوغرو بیر شکیل‌ده و گه‌ره‌کدییی اؤزه‌ن‌له اؤیره‌نیلمه‌سی‌نی ایسته‌ییردی. ایران‌ین تورک شاهی تئلگرافی‌ندا بو قرارا ایکی آنا گه‌ره‌ک‌چه گؤسته‌ریردی: بیرینجی‌سی «دادلی تورک دیلی»نین او بؤلگه خالقی طرفینده‌ن چوخ اه‌سکی زمان‌لاردان به‌ری ایش‌له‌دیلمه‌سی، ایکینجی‌سی ایسه بونون قاجار و عوثمان‌لی دولت‌له‌ری آراسی‌ندا گه‌لیشمه‌ک‌ده اولان آرخاداش‌لیغین گوج‌له‌ندیریلمه‌سی اوچون بیر زورونلولوق اولماسی. ایستانبول مرکزلی ترجمان حقیقت قه‌زئته‌سی بو تئلگرافی ٢٩ اه‌کیم ١٩٠٠دا خبر اولاراق وئرمیش، عوثمان‌لی تاریخ‌چی ایسماعیل حامی دانشمند ایسه کرونولوژی آدلی کیتابی‌ندا بونو رجب ١٣١٨ ماده‌‌‌سی آلتی‌ندا به‌لگه‌له‌میش‌دیر. بو مقاله‌ده ایران‌داکی تورک ائیتیم سیستئمی تاریخی، قاجار دولتی‌نین تورک‌جه‌یه مناسبتی، مظفرالدین شاه‌ین تورک‌چو اه‌ییلیم‌له‌ری ایله تورک‌جه‌نین قونومونو یوکسه‌لتمه‌ک اوچون آلدیغی اؤن‌له‌م‌له‌رین اینجه‌له‌نمه‌سی آچی‌لاری‌ندان سون درجه اؤنه‌م‌لی، آنجاق بوگونه ده‌ک ایران‌دا یاییم‌لانمامیش اولان بو به‌لگه‌نی فارس‌جا چئوری‌سی ایله بیرلیک‌ده سونورام.
Özet
Muzaffer ed-Din Şah Kacar, 1900 yılında ilk yurt dışı gezisinden İran'a dönerken ülkesinin Eğitim Bakanlığı'na özel bir buyruk içeren telgraf gönderdi. Şah telgerafında Türkçe öğretiminin Azerbaycan okulları müfredatına dahil edilmesi talimatını veriyor ve okullarda Türkçenin doğru bir şekilde ve gerektiği özenle öğrenilmesini istiyordu. İran’ın Türk Şahı telgrafında bu karara iki ana gerekçe gösteriyordu: Birincisi, "Tatlı Türk dili"nin o bölge halkı tarafından çok eski zamanlardan beri kullanılması; ikincisi ise bunun Kacar ve Osmanlı devletleri arasında gelişmekte olan dostluğun güçlendirilmesi için bir zorunluluk olması. İstanbul merkezli Tercümân-ı Hakîkat gazetesi bu telgrafı 29 Ekim 1900'de haber vermiş, Osmanlı tarihçisi İsmâil Hâmî Dânişmend ise "Kronoloji" adlı kitabında (Recep 1318'in 5. maddesi uyarınca) bunu belgelemiştir. Bu makelede İran’daki Türk eğitim sistemi tarihi, Kacar devletinin Türkçeye munasibeti, Muzaffer ed-Din Şah’ın Türkçü eğilimleri ile Türkçe’nin konumunu yükseltmek için aldığı önlemlerin incelenmesi açılarından son derece önemli olan, ancak bugüne dek İran’da yayımlanmamış bu belgeyi, Farsça çevrisi ile birlikte sunuyorum.
Abstract
On his return to Iran from his first trip abroad in 1900, Mozaffar ad-Din Shah Qajar sent a telegraph to the Ministry of Education of his country with a specific order. He instructed them to incorporate the teaching of Turkish into the curriculum of schools in Azerbaijan and demanded ensuring a thorough and proper learning of the Turkish language in the schools. In his telegraph, the Turkish Shah of Iran mentioned two primary reasons for this decision: The first reason was the historical usage of the “Sweet Turkish language” by the people of that region since old times, and the second reason was the crucial role of the Turkish education system in Azerbaijan in bolstering and strengthening the growing friendship between Qajar and Ottoman states. Istanbul-based newspaper Tercümân-ı Hakîkat reported on this telegraph on October 29th, 1900, while Ottoman historian İsmâil Hâmî Dânişmend documented it in his book “Chronology” (under Article 5 Rajab 1318). In this article, I present the original text and Farsi translation of this previously unpublished, yet extremely important document, which sheds light on the history of the Turkish education system in Iran, the relationship between the Qajar state and the Turkish language, as well as Muzaffer ed-Din Shah’s Turkist tendencies and initiatives regarding the promotion of Turkish language in Iran.
Keywords: Mozaffar ad-Din Shah, Turkish, Azerbaijan, Language of instruction, Schools
شاه تورک ایران مظفّرالدّین شاه قاجار در بازگشت از سفر اول خود به خارج در سال ١٩٠٠ (١٢٧٩ شمسی)، به محض ترکِ استانبول، در حالی که هنوز در راه ایران بود، با فرستادن یک تلگراف به وزارت معارف ایران، امر به «تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان» داده و «اعتناء به تعلم زبان تورکی در مدارس» را خواستار شد. مظفّرالدّین شاه در تلگراف خود دو دلیل برای لزوم تدریس زبان تورکی در مدارس آزربایجان ذکر می‌کند: نخست این که مردم این خطّه از دیرباز به زبان شیرین تورکی تکلّم می‌کنند. دوم این که این امر لازمه‌ی مودّت و دوستی در حال گسترش و تقویت‌شونده میان دولتین قاجار و عوثمان‌لی است.
خبر این تلگراف در روزنامه‌های آن دوره‌ی استانبول، از جمله روزنامه‌ی «ترجمان حقیقت» به تاریخ ٥ رجب ١٣١٨ قمری (٢٩ اوکتوبر ١٩٠٠ میلادی، ١٦ تشرین اول ١٣١٦) منعکس شده است. اسماعیل حامی دانشمند از روشن‌فکران و ادبای عوثمان‌لی هم در اثر خود با نام «کرونولوژی»، مادّه‌ی ٥ رجب ١٣١٨ خبر روزنامه‌ی ترجمان حقیقت را ذکر کرده است. اخیراً نیز محقّق تورک تورکیه‌ای له‌وه‌نت گوندوز موللاشریف‌زاده عکس خبر مزبور روزنامه‌ی ترجمان حقیقت را در صفحه‌ی فیس بوکی خود منتشر کرده است.
در زیر متن خبر مزبور روزنامه‌ی ترجمان حقیقت به زبان تورکی – با رسم الخط اصلی، املای فونتیک معاصر با الفبای عربی و الفبای لاتین، - و ترجمه‌ی آن به فارسی را آورده‌ام.
ترجمه‌ی خبر به فارسی (از مئهران باهارلی)
روزنامه‌ی «ترجمان حقیقت»، استانبول. ٥ رجب ١٣١٨ قمری (٢٩ اوکتوبر ١٩٠٠ میلادی، ١٦ تشرین اول ١٣١٦)
«دولت علّیه – ایران
از جمله اطّلاعاتِ خصوصی که دریافت کرده‌ایم است:
در حالی که به موجبِ برنامه‌هایِ مدارسِ واقع شده در قطعه‌یِ آزربایجان، تدریسِ زبان تورکی که اهالی‌یِ منطقه‌یِ مذکور از قدیم بدان تکلّم می‌کنند ممنوع گردیده، اعلی‌حضرت شاهِ با شهامتِ ایران (مظفّرالدّین شاه) که در حالِ حاضر در راهِ (بازگشت) به سویِ مرکزِ حکومتِ دلیرانه و هوشمندانه‌شان می‌باشند، با فرستادنِ یک تلگراف به وزارتِ معارفِ ایران، با استناد به این که اهالی‌یِ قطعه‌یِ مذکور از دیرزمان با زبانِ شیرین بیانِ تورکی افاده‌یِ مرام می‌نمایند، و نیز به سببِ دوستی‌یِ صمیمانه و صادقانه‌ِیِ مجدّدِ محکم بینِ حکومتِ ایران و دولتِ علّیه‌یِ عثمانیه، امر فرموده و اطّلاع داده‌اند که پس از این به تدریسِ زبانِ تورکی هم در مدارسِ واقع در آزربایجان هم‌راه با زبان فارسی، و به ویژه به تعلّمِ زبانِ تورکی آن گونه که بایسته است اعتناء شود».
متن تورکی خبر – با خط الرسم اصلی
دولتِ علّیه- ایران
متن تورکی خبر – با الفبای فونتیک معاصر
دولتِ علّیه- ایران
آزه‌ربایجان قطعه‌سی‌نده کائن مکاتبین پروقرام‌لاری موجبی‌نجه، قطعه‌یِ مذکوره اهالی‌سی‌نین مِنَ القدیم تکلّم ائیله‌دیک‌له‌ری لسانِ تورکی‌نین تدریسی منع ائدیلمیش ایکه‌ن؛ شهامت‌لی شاهِ ایران (مظفّرالدّین شاه) حضرت‌له‌ری‌نین ایران معارف نظارتی‌نه مرکزِ حکومتِ شهیمانه‌له‌ری‌نه[2] متوجّهاً، یول‌دا بولوندوق‌لاری شو سیرا‌دا چه‌کدیک‌له‌ری تئلئگراف‌نامه ایله؛ قطعه‌یِ مذکوره اهالیسی اؤته‌ده‌ن به‌ری لسانِ عذب[3] البیانِ تورکی ایله افاده‌یِ مرام ائیله‌دیک‌له‌ری‌نه، و حکومتِ ایرانیه‌نین دولتِ علّیه‌یِ عثمانیه ایله از سرِ نو تقویت‌پذیر اولان مخالصت و مخادنته[4] استناداً؛ آزه‌ربایجان‌دا بولونان مکاتبده بون‌دان بؤیله زبانِ فارسی ایله برابر لسانِ تورکی‌نین داخی تدریسینه، و بالخاصّه تورک‌جه‌نین گه‌ره‌یی گیبی اؤیره‌نیلمه‌سی‌نه اعتنا ائدیلمه‌سی‌نی امر و اِشعار بویوردوق‌لاری، جمله‌یِ مستخبراتِ مخصوصه‌میزده‌ن‌دیر.
Devlet-i illiye, İran
Azerbaycan kıta’sında kâin mekâtibin programları
mevcibince, kıt’a-yı mezkûre ahâlisinin min-el-kadim tekellüm eyledikleri lisân-ı
Türkî’nin tedrîsi men’ edilmiş iken, şahâmetli şâh-ı Îrân (Müzafferedddin Şah)
hazretlerinin Îrân maârif nizâretine merkez-i hukûmet-i şehîmânelerine
müteveccihen, yolda bulundukları şu sırada çektikleri telegrannâme ile, kıta-yı
mezkûre ahâlisi öteden beri lisân-ı ezebelbeyân-ı Türki ile ifâde-yi merâm
eylediklerine, ve hukûmet-i Îrâniye’nin devlet-i illiye-yi Osmâniye ile ez
ser-i nev takviyetpezîr olan muhâliset ve muhâdinete istinâden, Azerbaycan’da
bulunan mekâtibde bundan böyle zebân-ı Fârsi ile beraber, lisân-ı Türkî’nin
dahı tedrîsine ve bilhassa Türkçe’nin gereyi gibi öyrenilmesini emr ve iş’âr
buyurdukları, cümle-yi müstehbirât-ı mahsûsemizdendir.
چند نکته:
١-خودآگاهی ملی و ملیت‌گرائی مودرن در ایران از آغاز قرن بیستم کمابیش هم‌زمان در میان فارس‌ها، ارمنی‌ها، آسوری‌ها، کوردها و یهودیان ظهور کرد و به تدریج گسترش یافت. اما در میان نخبه‌گان روشن‌فکری و سیاسی تورک در ایران جریان غالب نه تشکل شعور ملی تورک، بلکه فارس‌محوری و فارس‌گرائی بود. بخش قابل ملاحظه‌ای از آریستوکراسی و روشن‌فکران قاجاری، سیاسیون و ادبای آن دوره و بعدها ایدئولوگ‌ها و رهبران فکری جنبش مشروطه که به لحاظ تعلق ملی تورک بودند (شاه‌زاده جلال‌الدین میرزا، حسین کاظم‌زاده ایرانشهر، سید حسن تقی‌زاده، فتح‌علی آخوندزاده، تقی ارانی، سید احمد کسروی، ناصح ناطق، صادق رضازاده شفق، یحیی ذکاء، غلام‌علی رعدی آذرخشی، خلیل ملکی، جواد غنی‌زاده سلماسی، میرزا رضا خان افشار بکشلو، اجلال‌الملک ایرج میرزا، ابوالقاسم آزاد مراغه‌ای .....) به سوی فارس‌محوری و پارسی‌گرائی میل کرده، حتی بعضی از آن‌ها به تورکی‌ستیزی، آریائی‌گری و ایران باستان‌پرستی و .... روی آوردند. با این‌همه مظفرالدین شاه قاجار به تورکیت خود واقف بود و به آن می‌بالید، به عبارت دیگر دارای شعور ملی تورک بود. حتی می‌توان او را در میان جرگه‌ی نخستین تورک‌گرایان در ایران که معتقد به هویت ملی تورک و حقوق ملی‌ی وی به معنی مودرن بودند شمرد. به واقع همه‌ی شاهان قاجار کمابیش دارای شعور ملی تورک بودند (آغامحمد خان، فتح‌علی شاه، محمد شاه و مظفرالدین شاه نسبتا بیشتر؛ ناصرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه در سطح متوسط). این واقعیت یکی از دلائل شیطان‌سازی از دولت قاجاری در میان قومیت‌گرایان فارس، سران پارسی، طرف‌داران انگلیس و روسیه (روسوفیل‌ها و آنگلوفیل‌ها) و بعدها آزربایجان‌گرایان استالینیست است.
٢-به موازات ظهور و رشد ملیت‌گرائی فارسی در ایران، فارس‌محوران درصدد قبضه‌ی تکنوکراسی‌ی عالی‌رتبه‌ی دولت قاجار حتی دربار برآمدند. این تشبث، در کشور ایران که مانند یک هزار سال گذشته اکنون نیز تحت حاکمیتی تورک و دارای اکثریت جمعیتی تورک بود، سبب ناخشنودی تورکها شده، کشمکش بین تورک و فارس در دربار و تکنوکراسی‌ی عالی‌رتبه‌ی دولت را ایجاد کرد. در زمان محمد شاه و میرزا آغاسی این دو، سران جناح تورک‌گرای دولت قاجار به شمار می‌رفتند. با ورود (به گفته‌ی مستوفی) مظفرالدین شاهِ «تورک» و «تورکها» از تبریز به تهران، و متعاقباً تضعیف موقعیت فارس‌محوران افراطی در دربار و تکنوکراسی‌ی عالی‌رتبه‌ی دولت قاجاری، دور تازه‌ای از این کشمکش شعله‌ور گردید. سرودن و خواندن اشعاری مانند «آبجی مظفر آمده، با تورکای خر آمده» در آن دوره توسط فارس‌ها، نشان‌گر انعکاس کشمکش تورک و فارس در درون طبقات جامعه‌ی توسعه‌نیافته‌ی فارس کشور است. تکنوکرات‌های فارس‌محور از نخستین روزهای به سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه، به سبب حساسیت وی در باره‌ی زبان، هویت و حقوق ملی توده‌ی تورک، به توطئه‌چینی و تخریب شخصیت وی برخاستند. حتی امروز نیز در تاریخ‌نگاری‌ی فارسی، این شاه آزاداندیش، دموکرات، صلح‌دوست و نوآور به صورت «شخصیتی ساده‌لوح، دارای ناهنجاری‌های شخصیتی، با ضعف اگو و گرایشات و رفتار قبیله‌ای» تقدیم می‌شود و از لهجه‌ی تورکی و حفظ روح تورکی به هنگام فارسی‌نویسی گرفته تا عدم صحت جسمانی‌ی وی، همه‌ی این پدیده‌ها و عارضه‌های طبیعی برای کوبیدنش به کار می‌روند.
٣-به لحاظ تاریخی مظفرالدین شاه نقش مهمی در حفظ سیاست بی‌طرفی زبانی و قومی‌ی قانون اساسی و متمم قانونی اساسی مشروطه به هنگام تدوین آن‌ها داشت. وجود مظفرالدین شاه یکی از دلائلی بود که رهبران فارس‌محور و ایدئولوگ‌های جنبش مشروطه که ضد تورک بودند نتوانند اصل رسمیت انحصاری زبان فارسی را در قانون اساسی و متمم آن بگنجانند. جلوگیری از مهره‌چینی قومیت‌گرایان فارس در دربار و قبضه‌ی سطوح تکنوکراسی عالی‌رتبه‌ی دولت، دستور برای تدریس زبان تورکی در مدارس، بهبود روابط و اتحاد استراتژیک با دولت عوثمان‌لی در حد یک ملت - یک دولت، ... از دیگر اقدامات مظفرالدین شاه در راستای صیانت از حقوق ملی ملت تورک در ایران است.
در این تلگراف نیز مظفرالدین شاه با استناد به این واقعیت که زبان مردم ایالت آزربایجان (مهم‌ترین قسمت منطقه‌ی ملی تورک‌نشین در شمال غرب ایران و یا تورک‌ایلی و تقریباً برابر با نیمی از آن در دوره‌ی قاجاری) از دیرباز تورکی بوده، تدریس و تعلم به زبان تورکی را به واقع یک حق طبیعی و بشری توده‌ی تورک دانسته است. این رفتار با شخصیت مظفرالدین شاه که فردی خواهان اصلاحات و دموکراتیزاسیون جامعه‌ی ایران بود هم‌خوانی دارد (وی در طول سلطنت بالنسبه کوتاه خود، شدت عمل مامورین نظمیه را تخفیف داد؛ ورود بعضی روزنامه‌های آزادی‌خواه را به کشور آزاد کرد؛ تشکیل مجامع تجاری، فرهنگی و آموزشی را تشویق نمود؛ فرمان مشروطیت را صادر کرد؛ اولین مجلس شورای ملی را گشود؛ اولین قانون اساسی کشور را توشیح نمود؛ با مجازات اعدام مخالفت نمود، به حفظ حقوق اقلیت‌های مذهبی از جمله بهائیان همت کرد، ...).
٤-مظفرالدین شاه در این تلگراف از زبان تورکی با صفت «عذب البیان» (شیرین) یاد می‌کند. این تحبیب و تعزیز با حسیات مثبت وی در باره‌ی زبان تورکی هم‌خوان است. مظفرالدین شاه با آن که در راه بازگشت به ایران بود و می‌توانست تا رسیدن به تهران صبر کند، در وسط راه و در حالی که هنوز در خاک عوثمان‌لی بود با فرستادن تلگرافی دستور لغو ممنوعیت تدریس به زبان تورکی و آغاز تعلم به تورکی و اعتنا به آن را داده است. این نشان می‌دهد که وی لغو ممنوعیت تدریس زبان تورکی در مدارس را – که اقدام تکنوکرات‌های فارس‌گرا و مشخصاً انجمن معارف تهران و تبریز بود- امری بسیار عاجل می‌شمرده است.
٥-بنا به مجله‌ی فرهنگ تورک (تورک کولتور ده‌رگی‌سی) سلطان عبدالحمید ثانی در دیداری که با مظفرالدین شاه در ییلدیر سارایی استانبول داشت او را از ماوقع و نتایج فاجعه بار ممنوعیت زبان تورکی در مدارس مطلع و به صدور این فرمان ترغیب و اقناع کرده است. مظفرالدین شاه قبلاً نظام‌نامه‌ی انجمن معارف را که زبان فارسی را تنها زبان رسمی نظام آموزشی در ایران اعلام و بدین ترتیب تعلیم و تعلم به تورکی را که قبلا وجود داشت ممنوع می‌کرد تصویب کرده بود. در واقع اکنون او در نتیجه‌ی هشدارهای سلطان عبدالحمید با فرستادن این تلگراف به جبران مافات اقدام می‌کرد.
٦-فرمان مظفرالدین شاه برای تدریس زبان تورکی در انطباق با اصل «رفتار به اقتضای زمان، ضرورت خردمندی و دانائی است» می‌باشد که وی بدان اعتقاد داشت. مظفرالدین شاه در نطق خود در قصر فرح‌آباد (٢٥ رجب سال ١٣٢٤) می‌گوید: «خردمند دانا آن کس است که همواره به اقتضای زمان رفتار کند. فی‌المثل در عهد کیخسرو آیین جهان‌داری و وضع اداره‌ی امور دولت و حفظ ثغور مملکت به طرزی بوده که آن عهد و زمان اقتضا می‌نمود، ولی آن اصول و قواعد ملک‌داری به کار امروز ما نمی‌خورد. چه، هر عصری اقتضایی دارد و در هر دوری طرز و طوری متداول است .... کذٰلک اصول اداره و قواعد سیاست و مملکت‌داری هم باید امروز ورای ایّام گذشته باشد». دستور مظفرالدین شاه در تلگراف خود به تدریس زبان تورکی در ایران مصداق بارز تشخیص و تبیین مصالح دراز‌مدت کشور و مردم توسط مظفرالدین شاه بر اساس اقتضای زمان و خردمندی و دانائی است. نوسازی نظام آموزشی با تدریس زبان تورکی در مدارس، هم‌چنین در انطباق با شخصیت نودوست و نوآور مظفرالدین شاه بود. (در رابطه با نوآوری‌های مظفرالدین شاه کافی است اشاره شود که ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال ۱۲۷۹ خورشیدی توسط مظفرالدین شاه سر آغاز سینمای ایران به حساب می‌آید. علاه بر آن، وی هم نخستین هنرپیشه و هم نخستین کارگردان فیلم در ایران است).
٧-اشاره‌ی مظفرالدین شاه در تلگراف خود به تاثیر مثبت تدریس زبان تورکی در ایران بر تحکیم و گسترش اتحاد و دوستی با عوثمان‌لی، هم‌چنین ناشی از تمایلات عوثمان‌لی‌دوستی او و سیاست راهبردی او در تاسیس اتحاد استراتژیک با آن دولت است.
٨-در تلگراف مظفرالدین شاه زبان ما بدون هیچ مقدمه و موخره‌ای «تورکی» نامیده شده است. مظفرالدین شاه، از آنجائی که موضوع بحث زبان است، صرفاً و به درستی نام تورکی را در مقابل فارسی به کار برده و لزومی به افزودن صفت و یا نام‌های مشخص‌کننده‌ی لهجه‌های زبان تورکی رایج در ایران ندیده است.
٩-این سند خط بطلانی است بر این ادعا که تورک‌های ساکن در ایران، تورک‌ایلی و آزربایجان هرگز طلب و خواستی برای تعلیم و تعلم به زبان تورکی نداشته‌اند. حال آن که علاوه بر توده‌ی تورک و نخبه‌گان وی که خواهان تعلیم و تعلم به زبان تورکی و کلاً برابری قانونی و حقوقی دو زبان تورکی و فارسی در ایران بوده‌اند، همان‌گونه که این سند نشان می‌دهد، حتی شخص اول مملکت و پادشاه ایران نیز خواستار آن بود و در این راستا تلاش و اقدام نموده است.
١٠-تفکری نادرست تبلیغ شده توسط تاریخ‌نگاری آزربایجانی و فعالین سیاسی آزربایجان‌گرا وجود دارد که آغاز ممنوعیت تدریس زبان تورکی در مدارس، و رسمیت انحصاری‌ی زبان فارسی را به رضا شاه پهلوی نسبت می‌دهد. حال آن که هم ممنوعیت تدریس زبان تورکی در مدارس و هم رسمیت انحصاری زبان فارسی برای نخستین بار در تاریخ، سال‌ها پیش از به قدرت رسیدن رضا خان؛ در دوره‌ی پیش‌مشروطیت- مشروطیت و توسط آزربایجان‌گرایان انجمن معارف تبریز و بعدها انجمن ایالتی تبریز و لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی پیشنهادی‌ی این انجمن تحقق یافته است.
١١-بدون شک اصل تلگراف مظفرالدین شاه، مانند بسیاری از مدارک و اسناد که مستقیماً به تاریخ زبان و فرهنگ ملت تورک و نظام تحصیلی تورک در ایران و تورک‌ایلی و نیز به تاریخ سیاست‌های رسمی‌ی یک‌سان‌سازی قومی و زبانی‌ی مردمان ایران، فارس‌سازی (فارسیفیکاسیون) و تورک‌ستیزی مربوط هستند، در آرشیوهای دولتی ایران موجود است. وظیفه‌ی محققین، تاریخ‌نگاران، دانشمندان، ادبا و فعالین حقوق بشری‌ی مسئول و باوجدان آن است که این گونه اسناد و مدارک را علنی کرده انتشار دهند، چه بدون آگاهی بر آنچه بر ما رفته است، آینده‌مان همان خواهد بود که گذشته‌مان.
در تورک‌گرایی مظفرالدین شاه قاجار:
لغو ممنوعیت زبان تورکی در مدارس توسط مظفرالدین شاه به
ترغیب سلطان عبدالحمید
http://sozumuz1.blogspot.com/2020/12/blog-post_35.html
دستور مظفرالدین شاه برای تدریس زبان تورکی در مدارس
آزربایجان و اعتناء بایسته به تعلم آن
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post.html
مظفرالدین شاه به سفیر عثمانلی: «تورکی صحبت کن، ما
تورکی می‌دانیم»؛ و «قاجار و عثمانی، یک ملت و یک دولت واحده»
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/09/blog-post_25.html
مظفرالدین شاه قاجار اعتنایی به فارسی نمی‌کرد و زبان
تورکی را بر فارسی ترجیح می‌داد
http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_19.html
مظفرالدین شاه قاجار: باید همه به تورکی با من حرف بزنید
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/07/blog-post_17.html
مظفرالدین شاه شخصیتی بی نهایت خوش‌قلب و عادل، احاطه
شده توسط تورکها است
http://sozumuz1.blogspot.com/2020/01/blog-post_9.html
مظفرالدین شاه: گل و لای نعل اسب‌های اوردوی قهرمان
عوثمان‌لی، مدال شرف بر سینه‌ی من است
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/12/blog-post.html
منابع:
١-روزنامه
ترجمان حقیقت چاپ استانبول، شماره ٧٠٠٩-١٨٠٩ به تاریخ ٥ رجب ١٣١٨ قمری (٢٩ اکتبر
١٩٠٠ میلادی)
2-Levent
Gündüz (Mollaşerifzâde)
3-Halid
Lâziboğlu, “İran’da Ne Kadar Türk Vardır, Nerelerde Otururlar?” Türk Kültürü
dergisi, sayı 211-214, Mayıs-Ağustos
1980, s 195-203
٤-
مستوفی، عبدالله: شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلدهای
اول، دوم و سوم، چاپ ششم؛ انتشارات زوّار، تهران، ١٣٤١-١٣٤٣
٥- ناظم الاسلام کرمانی، محمد: تاریخ بیداری ایران، به اهتمام علی
اکبر سعیدی سیرجانی، چاپ پنجم، نشر پیکان، تهران، ١٣٧٦
http://freebook.blogsky.com/1390/05/04/post-5497/
٦- مصطفی لعل شاطری: از کارگردانی مظفرالدین شاه تا تأسیس نخستین
آموزشگاه آرتیستیِ ایران
No comments:
Post a Comment