Tuesday, May 31, 2022

Türkiye Cumhuriyeti, (İran, Afganistan, İrak, Suriye’de) yaşayan Türklerin kendi Federe devletlerini kurmalarına destek vermelidir.

Türkiye Cumhuriyeti, (İran, Afganistan, İrak, Suriye’de) yaşayan Türklerin kendi Federe devletlerini kurmalarına destek vermelidir.

 

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu günden beri (Osmanlı’nın son dönemi siyasetine ters olarak) Ortadoğu ülkleri İran, Afganistan, İrak ve Suriye’de yaşayan Türklerle ilgili, omurgasının bu ülkelerin toprak bütünlüyü ile merkezi devletlerini desteklemetten oluşturan oturmuş bir siyaseti vardır.

Bu siyaset - başka olumsuzluklarla birlikte - Türkiye Cumhuriyeti’nin  Osmanlının her zaman kendi arkabahçesi ve doğal etki alanı olarak kabul ettiyi İran, İrak ve Suriye’yi terk etmesi; bu ülkelerin geleneksel Türk düşmanlarının etki alanına dahil edilmesi, ve İran örneyinde katı anti Türk fesat ve fitne odağına dönüşmesine imkan verilmesi gibi vahim jeostratejik sonuçlar doğurmuştur.

Bu ülkelerde merkezi devletler kendi Türklerine karşı asimilasyon politikası gütmekte; dil, kültür ve târihlerini yok etme siyaseti uygulamaktadırlar. Özellikle İran’da uygulanan asimilasyon ve zorla Farslaştırma siyaseti, çoğunluğu oluşturan Türkler (Batı Oğuzlar), ve azınlıkta olan Türkmenler (Doğu Oğuzlar), Kazaklar ve en eski Türkik dillerin birinde konuşan Halaçlara karşı etnik - dilsel soykırıma dönüşmüştür. Durum Afganistan’da da aynıdır ve bu ülkede yaşayan Özbekler, Türkmenler, Kırgızlar ve başka bir çok Türkik grup tamamen Derileşip - Peştunlaşıp ortadan yok olmaktadırlar. Suriye’de ikinci millet olan Türkler, devletin uyguladığı Araplaştırma siyaseti sonucunda büyük ölçüde Araplaşıp - Kürtleşip ve hızla yok olmaktadır. Benzer bir durum İrak Türkleri için de geçerlidir.

Türkiyen’in bu dört ülkenin merkezi devletlerini koşulsuz desteklemesi, bir anlamda bu ülkelerde yaşayan Türklerin etnik - dilsel soykırımına yeşil ışık yakması ve yardım etmesi anlamındadır. En azı anılan ülkelerin merkezi devletleri Türkiye'nin tutumunu böyle yorumlamışlardır. Oysa özellikle İran’da yok edilen Türk dili ve Türk târîhî mîrâsı, Türkiye’nin de dili ve Türkiye'nin de târîhî mîrâsıdır (İran’daki Türkçe, Doğu ve Güney Anadolu gibi Batı Oğuzca'nın doğu lehçelerindendir, Osmanlıların kökeni İran’ın kuzeybatısında Türk bölgesi veya Türkili’dendir, Anadolu'nun Türkleşmesi ve Türk kimliyinin oluşmasında belirleyici rol oynayan akım ve şahsiyetlerin çoğu, Hacı Bektaş ve Ahi Evren gibi, İrandaki Türklükten gelmektedir,  …).

Türkiye Cumhuriyeti bu ülklelerle ilgili şuanki siyasetinde U dönüşü yapmalıdır:

-Bu ülkelerin merkezi devletleri ile normal ilişkilerin kurulmasını onların kendi ülkelerinde yaşayan Türk halkların milli haklarına saygı; dil, kültür ve târîhî mîrâslarını koruma; Türkçe eyitim ve yayın basına uygulanan yasakları kaldırma vs’ye koşutlandırmalıdır,

-Bu ülkelerle ilişkilerin derinleştirilmesi ve genişletilmesini, Moldova’da yaşayan Gagavuzlar ve Kıbrıs’ta yaşayan Türkler örneklerinde izlediyi siyasete benzer biçimde, bu ülkelerde yaşayan Türklerin kendi federe devletlerini kurmalarına bağlamalıdır.

-Türkiye Cumhuriyeti açık ve örtülü plan ve uygulamalarla, gürültü patırtı koparmadan hızla bu ülkelerde yaşayan Türk toplumların dilsel - edebi (Türkçe temelli), ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal kalkınma, gelişme ve kendi ülkeleri ile bölgelerinde belirleyici  ve üstün toplumsal, siyasi ve askeri güce dönüşmelerini sağlamalıdır.


Turkic Nations' Flags - Middle East and West Asia

Türkili, Turks in Northwestern Iran

Khalaj Orda - Xelecistan, Khalaj Turks in Iran

Qaşqay Yurtu, Gashghai Turks, South Iran

Afşar Yurtu - Xorasan Türkleri Bayrağı

Türkmen Yurtu, Turkmen Sahra, Iran

Turkmens in Afghanistan

South Uzbekistan, Northern Afghanistan

Mongol Oron, Hazara and Aymaq in Afghanistan

South Turkistan, in Northern Afghanistan

Türkmaneli, Turkmans in Irak

Bayırbucak Turkmans in Syria

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Kırım Tatar Orda, Tatars in Crimea, Ukraine

Gagauzyeri, Gagauzia in Moldova

Doğu Türkistan, Kök Bayrak, East Turkistan, China

Sunday, May 29, 2022

دو سند از شخصیت ملی تورک مرتضی قلی‌خان بیات - اقبال السلطنه ‌ماکوئی: جمع‌آوری قوشون برای آزادسازی روستاهای منطقه‌ی نخجوان اشغال شده ‌توسط ارمنیان و سرکوب اشقیای کورد اسماعیل آقا سیمیتقو

 دو سند از شخصیت ملی تورک مرتضی قلی‌خان بیات - اقبال السلطنه ‌ماکوئی: جمع‌آوری قوشون برای آزادسازی روستاهای منطقه‌ی نخجوان اشغال شده ‌توسط ارمنیان و سرکوب اشقیای کورد اسماعیل آقا سیمیتقو

 مئهران باهارلی

 

در این نوشته‌ دو سند در ارتباط با شخصیت ملی تورک مرتضی‌قلی خان بیات - اقبال السلطنه‌ی ماکویی (١٨٦٣- ١٩٢٣) فرزند تیمور پاشاخان بایات را آورده‌ام. در نخستین از این اسناد که‌ دو تلگراف‌نامه‌ از والی ولایت وان به ‌وزارت داخله‌ی عثمانلی در ماه ‌مه ‌١٩١٩ هستند، گفته ‌می‌شود که‌ مرتضی قلی‌خان بایات اقبال السلطنه ‌با سربازگیری از روستاها یک قوشون نظامی برای کومک به‌ تورک‌های نخجوان و آزادسازی روستاهایی که ‌مورد تهاجم ارمنیان قرار گرفته ‌و توسط آن‌ها اشغال شده ‌بودند ایجاد کرده ‌است. در سند دوم گفته ‌می‌شود که ‌مرتضی قلی‌خان بیات – اقبال السلطنه ‌با جمع‌آوری عشایر منطقه ‌یک قوای مسلح به ‌منظور شرکت در عملیات نظامی برای سرکوب اشقیاء کورد اسماعیل آقا سیمیتقو ترتیب داده ‌است. 

١-بیات‌های منطقه‌ی ماکو شعبه‌ای از ایل تورک اوغوز «بایات» (بیات)، و دولت – سلسله‌ی تورک «خانات بیات ماکو» تاسیس شده ‌توسط آن‌ها دارای جایگاهی مثبت در تاریخ تورک هستند و به ‌صورت تورک‌گرا عمل کرده‌اند. مرتضی‌قلی‌ خان بیات - اقبال السلطنه، آخرین خان بایات ماکو هم یک شخصیت ملی تورک و تورک‌گرا بود. (بیات‌ها بعد از افشارها تورک‌گراترین و عثمانلی‌دوست‌ترین طوائف تورک در تاریخ مودرن هستند. بعد از آن‌ها قاجارها در درجه‌ی سوم قرار دارند[1]). خانات بیات ماکو یک سلسله‌- دولت مستقل تورک بود که‌ در سال ١٧٤٧ تاسیس شد، در سال ١٨٢٩ به ‌دولت تورک قاجار ملحق شد، اما به‌ حیات نیمه‌مستقل خود ادامه ‌داد. با قتل آخرین خان مرتضی‌قلی خان اقبال السلطنه ‌توسط رضاخان سردارسپه‌ در سال ١٩٢٣، خانات بیات ماکو اشغال و ضمیمه‌ی ایران شد و فروپاشید[2]. تاریخ‌نگاری ضد تورک «ایران‌گرایانه» و به ‌ویژه‌ تاریخ‌نگاری «آزربایجان‌گرایانه» و «مانقورتیسم آزربایجانی»، به‌ وارونه‌نمایی و شیطان‌سازی از خانات بیات ماکو پرداخته‌ و شخص مرتضی قلی‌خان بیات اقبال السلطنه ‌هم را ترور شخصیت کرده ‌است (اخیرا در تبلیغات دولتی ایران و در راستای شخصیت‌دزدی فارسی، مرتضی‌قلی خان بیات به صورت ایران‌گرا حتی پان‌ایرانیست تقدیم می‌شود).

٢- تورک‌گرایی بیات‌های ماکو، خود را از جمله در اشکال آتی نشان می‌دهد: وفاداری به‌ دولت مشروع و قانونی تورک قاجار، مقابله‌ با اجامر و اوباش ضد تورک و پان‌ایرانیست و انگلیسی مشروطه‌طلب، مخالفت با تاسیس شعبه‌های انجمن‌های تروریستی - آنارشیستی – مافیایی انجمن ایالتی آزربایجان در ماکو و منطقه، مخالفت با تشکیلات سیاسی ضد تورک و پان‌ایرانیستی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان مستقر در تبریز، مخالفت با تاسیس و گسترش مدارس فارسی توسط مشروطه‌طلبان و دموکرات‌های آزربایجان در تورک‌ایلی، مبارزه ‌با ارمنیان مهاجم و اشغال‌گر که ‌مرتکب قتل عام‌های بیشمار از تورک‌ها در منطقه ‌شده ‌بودند، اشتراک در آزادسازی روستاهای تورک نخجوان و ایروان و جلوگیری از اشغال آن‌ها در ماکو و خوی و ... توسط ارمنیان و آسوریان، مبارزه ‌با اشرار و اشقیاء کورد (شیخ عبیدالله ‌نهری، اسماعیل آقا سیمیتقو، ...)، گرائیدن به ‌حرکت اتحاد اسلام عثمانلی؛ هم‌آهنگی، هم‌سویی و هم‌کاری سیاسی و نظامی با امپراتوری عثمانلی در مقابله ‌با تهاجم صلیبی، تلاش برای الحاق منطقه ‌و خانات بیات ماکو به ‌امپراتوری عثمانلی[3] و ....

٣- مرتضی قلی‌خان بیات اقبال السلطنه‌ مانند اکثریت مطلق نخبه‌گان مناطق غربی و جنوبی تورک‌ایلی (استان‌های امروزی آزربایجان غربی، زنجان، همدان، ....، و بر خلاف تبریز که‌ نخبه‌گان آن مخصوصا دموکرات‌ها عموما تمایلات پان‌ایرانیستی، انگلیس‌پرستانه، روس‌پرستانه و ارمنی‌پرستانه‌ داشتند) به‌ جریان اتحاد اسلام سلطان عبدالحمید و امپراتوری عثمانلی تمایل داشت. این تمایل پس از مسافرت ‌او قبل از جنگ جهانی اول به ‌برلین آشکارتر شد: از امتداد خط آهن تبریز – جولفا تا ماكو که‌ طرحی برای گسترش نفوذ روسیه‌ در منطقه‌بود جلوگیری کرد؛ با همگامی والیان عثمانلی در بایزید و وان عشایر کورد منطقه ‌را برای مبارزه ‌با ارمنی‌ها و روس‌ها متشکل و سازماندهی کرد، از فعالیت‌های موللا سعید نورسی در کوه‌های چالدیران و قاراکؤسه‌ در راستای اتحاد اسلام تحت مسئولیت ابراهیم سلطان حمایت نمود. ... این مواضع تورک‌گرایانه‌ و ملی مرتضی‌قلی خان بیات باعث خشم روس‌ها و در نتیجه ‌تبعید او به ‌تفلیس که ‌در آن هنگام کانون تورک‌گرایی در قفقاز و از جمله ‌برای تورک‌های تورک‌ایلی بود شد. وی پس از دو ونیم سال حیات تبعید به‌ ماکو بازگشت و سیاست گرایش به ‌عثمانلی را به‌ شکلی صریح‌تر و جدی‌تر ادامه ‌داد: امپراتوری و اوردوی عثمانلی را در دفع تجاوزات و قتل عام‌ها و غارت‌های قوای ارمنی به ‌لحاظ نظامی و لوژیستیک و سیاسی یاری داد، شرایط لازم برای عبور اوردوهای عثمانلی به ‌قفقاز را برای مقابله ‌با قوای ارمنی و متحدان صلیبی‌شان فراهم کرد، و نهایتا سیاست الحاق خانات بیات ماکو به ‌امپراتوری عثمانلی را – که در آن زمان خواست عمومی تورکان منطقه‌ مخصوصا در نخجوان و دیگر نقاط قفقاز همچنین اورمیه‌- سلماس – همدان و کل غرب تورک‌ایلی بود تعقیب کرد. ....

٤-مرتضی قلی‌خان بیات - اقبال السلطنه، آخرین خان خانات تورک بیات ماکو با استقلال نسبی حکومت می‌کرد، تورک‌گرا و خواستار الحاق خانات بیات ماکو به ‌امپراتوری عثمانلی بود. به همین دلائل پس از کودتا سردار سپه ‌رضا خان که‌ با تزویر دست دوستی به‌ سوی او دراز کرده‌ بود وی را دست‌گیر و در تبریز به ‌حبس انداخت و در آنجا به ‌قتل رسانید. با قتل مرتضی‌قلی خان بیات - اقبال السلطنه‌ حاکمیت نیمه‌مستقل خانات بیات ماکو ساقط و قلمروی آن خان‌لیق به‌ دولت ایران «الحاق» شد، مانند اشغال و الحاق حاکمیت نیمه‌مستقل و یا مستقل شیخ خزعل در عربستان به ‌ایران. رضا خان ثروت افسانه‌ای مرتضی قلی‌خان بیات - اقبال السلطنه‌ را مصادره ‌و تصاحب کرد. بعدها پسر او محمد رضا شاه ‌هم به ‌هنگام ماجرای اصلاحات ارضی، روند توقیف و مصادره‌ی اموال بازمانده‌گان مرتضی‌قلی خان بیات - اقبال السلطنه ‌را ادامه‌ داد....

پایان نوت مئهران باهارلی
















Wednesday, May 25, 2022

TÜRKİYE’NİN NATO VE BAŞKA BATI-AVRUPA KURUMLARINDAKİ ÜYELİYİ VE YERİ TARTIŞILMAYA AÇILMAMALIDIR

TÜRKİYE’NİN NATO VE BAŞKA BATI-AVRUPA KURUMLARINDAKİ ÜYELİYİ VE YERİ TARTIŞILMAYA AÇILMAMALIDIR

MHP lideri Bahçeli’nin Türkiye’nin NATO’dan çıkmasını önermesi dargörüşlülük, tarihi yanlış, Türkiye’nin milli çıkarlarına ters, ve Türk Dünyası’nın geleceyine karşıdır; Türk Dünyası’nın yarısını kendi işgalleri altında tutan Rusya, İran ve Çin’in Türkiye’yi Batı, Avrupa, AB ve çağdaş medeniyetten koparma ve karşı karşıya getirme sinsi planlarına hizmet ediyor. Bu konunun telaffuz edilmesi bile, Avrupa’da var olan Türkiye düşmanlarının (Fıransa, Yunanistan, Ermenistan, Kıbrıs Rum kesimi, ....) elini güçlendirmiştir.

NATO’dan çıkmayı dile getirmek “Oğru yadına taş salmak” misali, son derece yanlış bir taktiktir. Artık Türkiye düşmanı resmi merkezlerde Türkiye’nin NATO’dan atılması çekinmeden tartışılmaya açıldı ve bu atılmaya yeni gerekçeler sunuldu. Gerçi MHP, İslamcıların çoğu ve Avrasiyacıların hepsi bunu taktik olarak ileri sürmüyorlar, belki bu söylem onların totaliter Avrasiyacılığa bağlılığı ile Avrupa kökenli liberal demokrasiye olan nefretlerinden kaynaklanıyor. Oysa Türkiye’nin NATO, AB, Avrupa Konseyi gibi kurumlarla olan bağları, onu Ortadoğu geri kalmışlığından kurtaran en önemli etkendir.

Bu etken olmazsa Türkiye de hızla totaliter, İslamcı, ve benzerleri geri kalmış rejimlere kayabilir. Nasıl ki son yıllarda bu Arvupa’dan kopmalar sürece bile dönüştü. Eurovision’a katılmama bunun bir örneyidir. Bu süreç önlenemezse sırada Avrupa Konseyi’nden çıkma, AB adaylığını geri çekme, ve Türkiye düşmanlarının (İran, Fıransa, Yunanistan, Ermenistan, Rusya, ... nın) istediyi gibi NATO’dan çıkma vardır.

Ayrıca Türkiye NATO dayanışması adına NATO ülkelerinden kendine uygulanan askeri ambargonun kaldırmalarını istediyi, ve de Rusyanın Ukraynaya saldırıp işgal ettiyi bir dönemde, kendisinin NATOdan çıkmayı ortaya atması, prestijini yerle bir eden, en basit ifade ile derin bir gaflet sonucudur.

Türkiye Avrupa ve Batı kurumlarından çıkarak meydanı Türk düşmanlarına boş bırakmak ve bütün Batı ve Avrupayı Türk karşıtlığna itmek yerine, tam tersine bütün Batı ve Avrupa kurumlarına girip onlarda başat rol oynayarak, Batı ve Avrupa cehpesini içeriden bölmek ve Türkiye düşmanlarını kendi kalelerinde zayıflatmak ve etkisizleştirmek politikasını izlemeledir. Buna da fazlasıyla hakkı vardır. Türkiye Cumhuriyeti bir Avrupa devleti olan Osmanlı İmparatorluğunun devamıdır .....

Sunday, May 22, 2022

کلاویخو: مردم منطقه‌ی اورمیه‌ «تورک» هستند و سرزمین خود را «تورکوستان» می‌نامند

 کلاویخو: مردم منطقه‌ی اورمو (اورمیه)‌ «تورک» هستند و سرزمین خود را «تورکوستان» می‌نامند

مئهران باهارلی

Özet

Siyasi bir heyet kapsamında Emir Timur Kurgan'ın sarayına gönderilen İspanyol diplomat ve gezgin Ruy González de Clavijo, bu heyetin gezisini bir seyahatnamede anlattı. Bu eser Timurlu Devleti ve topraklarının sosyal, idari, siyasi ve demografik durumu ve sorunları hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Clavijo'nun seyahat günlüğünde yaptığı en ilginç ve önemli gözlemlerden biri, şu anda İran'ın Batı Azerbaycan eyaletinde olan Urmu (Rumiye, Urmia) Gölü'nün batısındaki bölgenin yerel halkının kendilerine 'Türk', topraklarına ise 'Türküstan' adını verdiklerini belirtmesidir. Clavijo'nun gözlemi bize bu bölgede yaşayanların kimlikleri ve öz algıları ile özadlandırmaları hakkında değerli bir fikir veriyor. Bu son derece değerli gözlem, aynı zamanda "Türküstan" adının (Türkçe'de "Türkili"), bu bölgenin yerlileri tarafından İran'ın kuzeybatısındaki ve çevresindeki Türk topraklarını ifade etmek için bir özadlandırma (endonym, autonym) olarak kullanımının tarihinin anlaşılması açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu yazımda bu konuyu ve bu eserin birçok tercümesinde Türkistan kelimesinin yanlış okunuşlarını inceledim.

Abstract

Spanish diplomat and traveler Ruy González de Clavijo, who was sent to the court of Emir Timur Kurgan as part of a political delegation, described the trip of this delegation in a travelogue. This work provides valuable information about the social, administrative, political and demographic situation and problems of the Timurid State and its lands. One of the most interesting and important observations made by Clavijo in his travelogue is about the local people and their land of the region west of Urmu Lake, in what is now the West Azerbaijan province of Iran. He mentions that the inhabitants referred to themselves as 'Turks' and their land as 'Turkustan'.  Clavijo's observation provides us with a valuable insight into the identity and self-perception of the inhabitants of this region. This statement also is of great significance in understanding the history of the usage of the term 'Turkustan’ as an endonym (autonym) by the natives of this region to refer to their own land in the Turkish populated northwest of Iran and its surroundings. In this article, I examined this issue and the misreading of the word Turkustan in many translations of this work.

اؤزه‌ت:

سیاسی بیر قورول قاپسامی‌ندا امیر تیمور کوره‌‌که‌ن سارایی‌نا گؤنده‌ریله‌ن ایسپانیول دیپلومات و گه‌زگین کلاویخو، بو قورولون گه‌زی‌سی‌نی بیر سیاحت‌نامه‌ده آنلاتدی. بو اثر تیمورلو دولتی و توپراق‌لاری‌نین سوسیال، اداری، سیاسی و دئموگرافیک دورومو و سورون‌لاری حاققی‌ندا ده‌یه‌رلی بیلگی‌له‌ر سونماق‌دادیر. کلاویخونون سیاحت گون‌لویونده یاپدیغی اه‌ن ایلگینج و اؤنه‌م‌لی گؤزله‌م‌له‌رده‌ن بیری ده، شو آن‌دا ایران‌ین باتی آزه‌ربایجان ایالتی‌نده اولان اورمو (رومیه، اورمیه) گؤلونون باتی‌سی‌نداکی بؤلگه‌نین یئره‌ل خالقی‌نین اؤزله‌ری‌نه «تورک»، توپراق‌لاری‌نا ایسه «تورکوستان» آدی‌نی وئردیک‌له‌ری‌نی به‌لیرتمه‌سی‌دیر. کلاویخونون بو سون درجه گؤزله‌می، بو بؤلگه‌ده یاشایان‌لارین کیم‌لیک‌له‌ری و اؤزآلقی‌لاری ایله اؤزآدلاندیرمالاری حاققی‌ندا بیزه اؤنه‌م‌لی بیلگی‌له‌ر وئریر. عینی زمان‌دا «تورکوستان» آدی‌نین (تورک‌جه‌ده: تورک‌ایلی) بو بؤلگه‌نین یئرلی‌له‌ری ساری‌ندان ایران‌ین قوزئی باتی‌سی‌نداکی و چئوره‌سی‌نده‌کی تورک توپراق‌لاری‌نی آنلاتماق اوچون بیر اؤزآدلاندیرما (ائندونیم، اوتونیم) اولاراق ایش‌له‌دیلدییی‌نین تاریخی‌نین آنلاشیلماسی آچی‌سی‌ندان دا اؤنه‌م داشیماق‌دادیر. بو یازیم‌دا بو قونونو و بو اثرین بیر چوخ چئویری‌سی‌نده تورکوستان کلیمه‌سی‌نین یانلیش اوخونوش‌لاری‌نی اینجه‌له‌دیم.

خلاصه:

کلاویخو دیپلومات و سیاح اسپانیایی که در ترکیب یک هئیت سیاسی به دربار امیر تیمور کورگان فرستاده شده بود شرح سفر این هیئت را در یک سفرنامه نوشته است. این اثر حاوی اطلاعات مهمی در باره‌ی وضعیت و مسائل اجتماعی و اداری و سیاسی و دموگرافیک امپراتوری تیموری و قلمروی آن است. کلاویخو می‌گوید مردم منطقه‌ای در غرب دریاچه‌ی اورمو (شاهو تالا) در استان آزربایجان غربی امروزی که از جنوب سلماس شروع می‌شد و اورمو (اورمیه)‌ و حوالی آن را دربر می‌گرفت، خود را «تورک» و سرزمین خویش را «تورکوستان» می‌نامیدند. نوشته‌ی کلاویخو اطلاعات ارزشمندی در باره‌ی هویت قومی اهالی این منطقه و خودنام‌گذاری آن‌ها می‌دهد. این تثبیت فوق العاده‌ ارزش‌مند هم‌چنین یکی از اسناد مهم در باره‌ی تاریخ خودنام‌گذاری این منطقه‌ی تورک‌نشین در شمال غرب ایران توسط اهالی آن به صورت «تورکوستان» (به معنی منطقه‌ی ملی تورک در شمال غرب ایران، به تورکی «تورک‌ایلی») است. در مقاله‌ی حاضر این موضوع و قرائت‌های اشتباه کلمه‌ی تورکستان در بسیاری از ترجمه‌های این اثر را بررسی کرده‌ام.


روی گونزالئز کلاویخو (Ruy González de Clavijo، فوت ۲ آوریل ۱۴۱۲) اصیل‌زاده، نویسنده و سیاح اسپانیایی بود که ‌در ترکیب دومین هئیت سیاسی رسمی هانری سوم پادشاه ‌اسپانیا به دربار جهان‌گیر و خاقان تورک «امیر تیمور صاحب‌قران»، موسس امپراتوری تیموری – کوره‌که‌ن (گورکانی، بابوری، بارلاسی) که‌ در شرف تسخیر سراسر آسیا بود فرستاده ‌شد. کلاویخو شرح سفر این هئیت را که ‌مرکب از او، یک کشیش به‌ نام «آلفونسو پائر»، یک نظامی به ‌نام «گومئز دو سالازار» و خدمه‌ی بسیار و هدایای فراوان بود و ‌در سال ١٤٠٣ از ائل پوئرتو سانتا ماریا نزدیک کادیز در اسپانیا به حرکت در آمده به سمرقند رفت و دوباره ‌از سمرقند به ‌اسپانیا در سال ١٤٠٦ بازگشت، در یک سفرنامه‌ی پرارزش تحریر کرد.

در این سفرنامه ‌که ‌حدود یک قرن و نیم پس از کتاب معروف مارکوپولو (Marco Polo، فوت ٨ ژانویه ١٢٥٤) سیاح ایتالیایی و پنجاه ‌سال پیش از اختراع چاپ نگاشته ‌شده، کلاویخو مطالب جالب، بکر و مهم بسیاری را در باره‌ی امپراتوری تورک تیموری، مسائل اجتماعی و اداری و سیاسی و دموگرافیک، اوضاع و احوال شهرها و حاکمان و مردمان قلمروی آن، و حکمرانی امیر تیمور کوره‌که‌ن ثبت کرده ‌است. کلاویخو که بر زبان تورکی مسلط بود همچنین در کتاب خود مطالب مهمی در باره‌ی آزادی‌ها و حقوق برابر سیاسی و اجتماعی زنان تورک، و اسلام تورک، مانند مسلمانی با عقیدت و درست ایمان بودن امیر تیمور، در عین حال شراب‌خواری تورکان و شخص امیر تیمور در سن هفتاد ساله‌گی و همه‌ی زنان تورک در ضیافت‌ها و ... طبق سنن تورک را ثبت کرده است.

از دیگر نکات مهم در سفرنامه‌ی کلاویخو اشارات او به‌ دموگرافی قومی اهالی ایران امروزی در عصر تیموری است. اطلاعات و تثبیت‌های کلاویخو نشان می‌دهد که ‌در آن دوره ‌نه‌ تنها شمال غرب و غرب تورک‌نشین ایران یعنی منطقه‌ی ملی تورک – «تورک‌ایلی» امروزه، و شمال شرق آن در خراسان(«افشاریورت» و «تورکمه‌ن‌یوردو») ، دارای اکثریت اهالی تورک بود، بلکه‌ تورک‌ها در سرتاسر دیگر اراضی‌ای که ‌امروزه ‌ایران نامیده‌ می‌شود هم پخش شده‌ و اسکان گزیده‌ بودند. به عنوان نمونه کلاویخو در مورد منطقه‌ی «خوی» در منطقه‌ی آزربایجان تورک‌ایلی چنین می‌گوید (ترجمه‌ی رجب‌نیا): «در اوردویی که ‌متعلق به ‌تاتاران جغتای بود آرمیدیم. این تاتاران گله‌های اغنام و مواشی خود را به‌ چرا آورده ‌و بیش از یک صد چادر در آن چراگاه‌ها برپا کرده ‌بودند. چهارشنبه ‌را نیز در چادرهای اوردوی دیگری از جغتائیان آرمیدیم .... در هر سو با جغتائیان برخورد می‌کردیم که‌ با آن که‌ چادرنشین بودند، جزء مردم خوی به‌ حساب می‌آمدند ....»[1].

کلاویخو: مردم منطقه‌ی اورمیه ‌«تورک» هستند و سرزمین خود را «تورکوستان» می‌نامند

یکی دیگر از نکات بسیار مهم و غفلت‌شده‌ی سفرنامه‌ی کلاویخو، مطالب و گزارش او درمورد اهالی منطقه‌ای در غرب دریاچه‌ی اورمو (شاهو تالا) در استان آزربایجان غربی امروزی و خودنام‌گذاری این منطقه است. کلاویخو می‌گوید مردم این منطقه ‌که ‌از جنوب سلماس شروع می‌شد و اورمو (اورمیه)‌ و حوالی آن را دربر می‌گرفت، خود را «تورک» و سرزمین خویش را «تورکوستان» می‌نامیدند. این تثبیت یکی دیگر از اسناد تاریخی مهم در باره‌ی سابقه‌ی «تورکوستان» (معادل و ترجمه‌ی فارسی «تورک‌ایلی») نامیده‌ شدن منطقه‌ی ملی تورک در شمال غرب ایران است. در این مقاله ‌به‌ این اطلاعات و تثبیت فوق العاده‌ ارزش‌مند تاریخی پرداخته‌ام.















Thursday, May 19, 2022

پیوستن تقی رفعت به حرکت ایران‌گرا‌ی آزادی‌سِتان و دلائل آن

 

پیوستن تقی رفعت به حرکت ایران‌گرا‌ی آزادی‌سِتان و دلائل آن

 

مئهران باهارلی

 

پس از آنکه امپراتوری عثمانلی تورک‌ایلی را تخلیه کرد، عده‌ای از تورک‌گرایان دخیل در تاسیس و مدیریت دولت تورک اتحاد، مجبوراً برای حفظ جان خود به فرقه‌ی دموکرات آزربایجان که تشکیلاتی ایران‌گرا بود پیوستند. (در گذشته تورکان برای مصون ماندن از سرکوب‌ و مجازات و نبود آزادی‌ها و رهایی از فقر اقتصادی، عمدتا به  استانبول – عثمانلی، و به درجات کم‌تری به باکو – قفقاز و تهران – پایتخت دولت تورک قاجار فرار و مهاجرت می‌کردند. اما در سال ١٩٢٠، هر سه‌ی این مفرّها کمابیش محدود و یا بسته شده بود. استانبول پایتخت امپراتوری عثمانلی شکست خورده در جنگ جهانی اول، تحت اشغال متفقین بود؛ در قفقاز حاکمیت کومونیستی – بولشوویکی برقرار شده و باکو به اشغال روس‌ها - ارمنی‌ها در آمده بود، و تهران توسط مشروطه‌طلبان انگلیسی ضد تورک اشغال و عملا  تحت کونترول فارس‌ها، بختیاری‌ها، ارمنی‌ها .... درآمده بود).