TÜRK LATİN
BİÇİG (ABÉCÉ) – TÜRKİLİ
(TÜRKİLİ VE İRAN'DA
YAŞAYAN BÜTÜN TÜRKİK MİLLETLERİN ORTAK ALFABESİ)
Bu Tam Fonétik Latın biçig (Abécé) Türkili
ve İran’da yaşamakta olan Türk (Batı Oğuz) halkının Türkçesi için önerilmiş ve kullanılıyor.
Ancak İran’da yaşamakta olan öteki Türkik diller Türkmence (Doğu Oğuz), Halaçça ve Kazakça için de kulanılabilir.
A-a, B-b, C-c, Ç-ç, D-d,
E-e, É-é, F-f, G-g, Ğ-ğ, H-h, İ-i, I-ı, J-j, K-k, L-l, M-m, N-n, O-o, Ö-ö, P-p, Q-q, R-r, S-s,
Ş-ş, T-t, U-u, Ü-ü, V-v, X-x, Y-y, Z-z
EK BİÇİK (HARF) VE
HİMLER (İŞÂRETLER):
’ : Kesme Himi
’ Kesme
Himi duraksamayı gösterir.
1- Arapça ayn harfi (ع، عین), genellikle Türkçede
duraksamayla söylenir. Bu duraksama, ’ Kesme Himi ile gösterilir:
Me’ni (Arapçada anlam demektir) ≠ Meni (beni);
Men (Ben) ≠ Men’ (منع, Arapçada engel demektir).
Alfabede kesme himine yer verilmemesi duraksamalı söylenen kelimelerin
onların duraksamasız söylenen ancak bütünüyle farklı anlamları olan benzerleri ile
karışmasına neden olur.
2-’ Kesme Himi Özel adlar ve onlardan sonra gelen bir sıra ekler arsına
konur.
Bu durumlarda kesme Himinin kullanılmaması yanlış anlamalara yol açabilir:
Çin’i (Çin ülkesini) ≠ Çini
(porselen),
Elî’ni (Eli adlı şahsı) ≠ elini (insan elini)
Türkü ≠ Türk’ü.
^
: Sesli harfleri Uzatma himi
^ (ve –
) Uzatma himi, Sesli harflere eklendiyinde seste uzatma yapar. Â-â, Ê-ê, Ế-ế, Î-î, Ô-ô, Ȫȫ,, Û-û, Ǖ-ǖ, ...
1-Uzatmalı sesliler genelde yabancı
kökenli kelimeler ve en başta Farsça ve Arapça kelimelerde
kullanılır: nâme, -zâde, âdil, ...
2-Bazen aruz şiir kalıbında vezin gereyi
kısa olan sesliler, hatta Türkçe kelimeler uzun sesli olarak söylenir. Bu durumlarda
da uzatmalı harf kullanılır: “Cefâ-yı çerx-i kecreftâr elinden vâr min derdim” (Fuzûlî)
Bazen uzun sesli harfli bir kelimenin
yazılışında uzun harf kullanılmadığında yanlış anlamalar ortaya çıkıkabilir:
Yar (Yarmak fiili)
≠ Yâr (Arkadaş ve sevgili,
Farsça kökenli);
Dar (Geniş olmayan) ≠ Dâr (Ev, Arapça kökenli),
Dur (Durmak fiili) ≠ Dûr (Uzak, Farsça kökenli), ...
É é
É -kesre (asra, ــِـ), ve E -fethe
(üsre, ــَـ) sesini gösterir:
Vér (vermek fiili) ≠ Ver (tarlada toprak dilimi),
Sen ≠ Sén (Sahne, Fıransıca kökenli), ...
Ğ ğ
Ğ biçiyi her zaman ötümlü artdamaksıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılar. (Türkiyede
daha yumuşak ve sürtünmesiz ğ sesini (Aǧar), ba’zen Y (Eǧri) sesini karşılar, bazen de söylenmez ve kendisinden önceki
seslinin uzamasını sağlar: dağlar (dâlar söylenir).
Q q
Arapça alfabesindeق ile gösterilen Q sesi, G, K, Ķ, X seslerinden farklıdır:
Qala (Kale) ≠ Gala (Tebriz lehçesinde gel ve al
demektir),
Qola (İnsan koluna) ≠ Kola (Küçük bağevi) ≠ Ķola
(coca cola),
Qara (siyah) ≠ Xara (katı kara taş), ...
Ķ-ķ: Duralı K
Başta Avrupa dilleri
olmak üzere bir sıra yabancı dillerden
alınma kelimelerle Türkiye Türkçesindeki “kalın art damaksıl K” sesini
karşılar: “Ķanal”, Ķanada, , Ķadr (K ise sadece “ince
ön damaksıl K sesi”ni karşılar: Kend, Kim, Kömek, Kömür, ...). Bazen Ķ-ķ ile “Kk” sesleri kelimelere ayrık anlamlar verir:
Kola (Küçük bağevi) ≠ Ķola (İçecek coca cola), ...
Ñ-ñ:
Geniz Nn
Ññ biçiyi Eski
Türkçe metinler ile bir sıra çağdaş lehçelerde var olan Geniz “NG” sesini karşılar. Géçmişde (ڭ) ile gösterilen bu ses, çağdaş Ereb köklü
Türk abécésinde (نگ)
biçiminde gösterilir: “Doñuz”
X x
Türkçenin Türkman lehçelerinde X sesi, H sesinden farklıdır:
Hara (nere) ≠ Xara (katı kara taş),
Hırıltı (sırıtarak gülme) ≠ Xırıltı (zorlukla soluk alma
sesi),
Xoş (iyi, Farsça kökenli) ≠ Hoş (Hayvanları durdurmak
için söylenir),
Ah (memnuniyetsizlik ve hasreti belirtir) ≠ Ax (acı
ve ağrıyı belirtir), ...
Ć-ć: Sızıcı tonlu C
Bir çok çağdaş lehçede var olan, normalden daha önde telaffuz edilen ve hafifçe sızıcı
olan, tonlu ve yarı kapantılı, “DZ”ye
benzer bir ses. (Türkiyede doğu Karadeniz bölgesinde de vardır).
Ḉ-ḉ: Sızıcı tonsuz Ç
Bir çok lehçede var olan, normalden daha önde telaffüz edilen ve hafifçe
sızıcı olan, tonsuz ve yarı kapantılı, “TS”ye benzer bir ses. (Türkiyede
doğu Karadeniz bölgesinde de vardır).
W-w: Koşa dudaksıl V
W-w biçiyi, Eski
Türkçe metinler ile bir sıra çağdaş Türkçe lehçelerde var olan çift dudaksıl v
sesini, ayrıca bazi Arapça kökenli kelimelerdeki W sesini karşılar.
Ň-ň: İnce Nn
Eski Türkçe metinler ile bir sıra lehçelerde
var olan “NY” sesini karşılar: “Xitaň” (Çin)
Başka örnekler: Asan (Türkce asmaqdan) ≠
Âsan (Farsca rahat anlamında); Bala (Türkce kiçik) ≠ Bâlâ (Farsca yuxarı
anlamında); Alam (Türkce almaqdan) ≠ Âlâm (Erebce derdler anlamında); Azar
(Türkce azmaqdan) ≠ Âzâr (Farsca eziyyet anlamında), Hadi (telesin) ≠ Hâdi
(Erkek ismi, Arapça), Adet ≠ Âdet), Saman ≠ Sâmân, Az ≠ Âz, Sur ≠ Sûr, Zar ≠
Zâr, Tar ≠ Târ, ....
%20-%20Copy.png)
%20-%20Copy.png)
.jpg)
.png)
.png)
.png)
.png)
%20chart%20-%20Copy.jpg)
.jpg)
