تقاضای فضل‌اللّه بن روزبهان خُنْجی (خوْنجی) اصفهانی از سلطان سلیم اوّل
برای کوبیدن شاه اسماعیل ظالم و الحاق کردن مُلْکِ فارس و خوراسان و عراق و ماوراء
النّهر به قلمروی عوثمان‌لی
مئهران باهارلی
İSFAHANLI FAZLULLAH HONCİ'NİN I. SULTAN SELİM'DEN, ZÂLİM
ŞAH İSMAİL'İ EZMESİNİ; İRAN,
HORASAN, IRAK VE TÜRKİSTAN’I OSMANLI TOPRAKLARINA KATMASINI İSTEMESİ.
THE REQUEST OF FAZLULLAH BIN ROUZBEHAN KHONJI (KHWAJE
ESFAHANI) TO SULTAN SELIM I: DEFEAT THE CRUEL SHAH ISMAIL AND ANNEX IRAN,
KHORASAN, IRAQ AND TURKISTAN TO OTTOMAN TERRITORY.
MÉHRAN BAHARLI
mehranbahari1@yahoo.com
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=100016259447627
خلاصه:
فضل‌اللّه بن روزبهان خُنْجی (خواجه
موللای اصفهانی) یک مورّخ، فقیه و متکلّمی اصلاً از ملت لار و منطقه‌ی ملی لارستان
که بیش‌تر ساکنان آن را سنّی‌های شافعی شاه
تشکیل می‌دهند بود. او دو شعر یکی به فارسی و دیگری به تورکی جغتایی خطاب به سلطان
سلیم اول امپراتور عوثمان‌لی دارد که در آن‌ها پیروزی سلطان سلیم بر شاه اسماعیل
اول در جنگ چالدیران را به وی تبریک می‌گوید؛ پس از ذکر نسل‌کُشی سنّیان توسط «اهل
بدعت و کفّار و ملحدان قیزیل‌بؤرک» (قیزیل‌باش) بیان می‌کند که مردم خوراسان و
عراق و ماوراء‌النّهر (تورکستان) اومید به رهایی خود توسط سلطان سلیم اول عوثمان‌لی
دارند. او از سلطان تقاضا می‌کند سر مار افعی (شاه اسماعیل) را به‌کوبد و سرزمین ایران
را ضمیمه‌ی قلمروی عوثمان‌لی سازد. شاه اسماعیل
اول که ماشه و خادم کلیسای ارمنی و دولت‌های صلیبی اوروپایی، شخصی مغزشویی شده
توسط آن‌ها، و حاکمی بی رحم و ظالم بود، در مناطقی که اشغال می‌کرد، به خون‌ریزی‌های
وحشیانه، قتل عام و نسلی‌کشی سنیان و کشتار تورکمان‌ها و علویان غیر قیزیل‌باش و
تمام گروه‌های عقیدتی دیگر (به جز مسیحیان و ارمنیان) اقدام می‌نمود، و ولایت‌هایشان
را تاراج و ویران می‌کرد. در نتیجه بسیاری از شعرا، اندیش‌مندان و نخبه‌گان و مردم
عادی، چه تورک و چه غیر تورک، برای نجات جان خود و خانواده‌شان مجبور به فرار و
مهاجرت به سرزمین‌های دیگر و ترک دیار و وطن خود می‌شدند. آن‌ها هم‌چنین به روش‌های
گوناگون از جمله ارسال مکتوبات و عرایض به سلطان عوثمان‌لی از وی تقاضای امداد و نجات
دادن خود را می‌کردند. فضل‌اللّه
خنجی هم که سخت مغضوب و تحت تعقیب شاه اسماعیل اول بود، به ماوراء النّهر
(تورکستان) فرار کرد و تا پایان عمر خود به مدت ١٧ سال نزد حاکمان تورک دولت‌های
تورکیک تیموری در هرات و شیبانی در بخارا زیست. او باقی عمر خود در مهاجرت و
پناهنده‌گی را وقف ساقط کردن دولت قیزیل‌باشیه (صوفویان) و احیای تسنّن در ایران کرد.
Özet
Fazlullah bin Ruzbehan Honci (Hoca
Molla İsfahani), Osmanlı İmparatoru I. Sultan Selim'e hitaben biri Farsça
diğeri Çağatay Türkçesi olmak üzere iki şiir yazmıştır. Fazlullah Honci çoğu
sakini Sünni Şafii Müslüman olan Güney İran'daki "Laristan" ulusal
bölgesinde yaşayan "Lar" milletinden bir tarihçi, hukukçu ve
ilahiyatçıydı. O bu iki şiirinde, Sultan Selim'i Çaldıran Savaşı'nda Şah
İsmail'e karşı elde ettiyi zaferinden dolayı kutlar. Sünnilerin "sapkın ve
kâfir Kızıl Börk" (KızılBaş) tarafından katledilmesinden bahseder ve
Horasan, Irak ve Nehrin Ötesi (Transoxiana, Türkistan) halklarının I. Sultan Selim
tarafından kurtarılmaları için olan umutlarını dile getirir. Fazlullah, I. Sultan Selim'den yılanın başını (Şah
İsmail) ezmesini ve İran topraklarını Osmanlı topraklarına ilhak etmesi ve katmasını
ister. Şah
İsmail I, Ermeni Kilisesi tarafından eyitilip beyni yıkanmış, Avrupa Haçlı
devletlerinin kul ve piyonu gibi davranan, zalim ve kana susamış bir hükümdar
idi. İşgal ettiği topraklarda Türkmanlara, Sünnilere, Kızılbaş olmayan Alevilere
ve (Hıristiyanlar ve Ermeniler hariç) diğer bütün dini gruplara korkunç
katliamlar, etnik temizleme ve soykırımlar gerçekleştiriyordu, onların yurtları
ve topraklarını yağmalıyor ve yıkıma uğratıyordu. Şah İsmail'in terör saltanatı
döneminde, hem Türk hem de Türk olmayan çok sayıda şair, düşünür, seçkin,
sıradan insan ve halk kitleleri, hayatlarını ve ailelerini kurtarmak için topluca
ve dalga dalga başka ülkelere kaçmak ve göç etmek zorunda kaldı. Onlar mektuplar
ve dilekçeler göndermek ve başka yöntemlere, hep Osmanlı Sultanı'ndan kendilerini
kurtarmasını ve özgürleştirmesini talep ediyorlardı. Sünni inancından dolayı Şah
İsmail’in gazabına uğrayan Fazlullah Honci de, canını kurtarmak için Türkistan'a
kaçtı ve ölümüne kadar 17 yıl boyunca Herat'ta Timurlu ve Buhara'da Şeybani gibi
Türk hükümdarları saraylarında bir mülteci ve sürgün olarak yaşadı. Fazlullah
Honci hayatının geri kalanını Kızılbaş (Sofu) hakimiyetini devirmeye ve İran'da
Sünniliği dirçeltmeye adadı.
Abstract
Fazlullah
bin Rouzbehan Khunji (Khwaje Molla Isfahani) wrote two poems, one in Farsi and
the other in Chaghatai Turkish, addressed to Sultan Selim I of the Ottoman
Empire. He was a historian, jurist, and theologian from the “Lar” nation in the
national region of “Laristan” in south Iran, where most residents are Sunni
Shafi Muslims. In
these two poems, Fazlullah congratulates Sultan Selim on his victory in the Çaldıran
(Chaldiran) War against Shah Ismail. He mentions the genocide of Sunnis by the
heretic and infidel "Qızıl Börk" (Qızıl Baş), and expresses the hope
the people of Khorasan, Iraq, and Beyond the River (Transoxiana, Turkistan) for their liberation by Sultan Selim I. Fazlullah asks
Sultan Selim I to strike down the head of the serpent (Shah Ismail) and annex
the land of Persia (Iran) to the Ottoman territory. Shah
Ismail I was a puppet of the Armenian Church and the European crusader states, brainwashed
by them, acting as their servant. He was a cruel and bloodthirsty, slaughterous ruler, carrying out brutal massacres, genocides and bloodshed
in the territories he occupied. He conducted ethnic cleansing of Turkmans, Sunnis,
non-Qizilbash Alevis, and other religious groups, excluding only Christians and
Armenians, plundering and destroying their lands. During
Shah Ismail’s reign of terror, numerous poets, thinkers, elites, and ordinary
people, both Turks and non-Turks, were forced to flee and emigrate to save
their lives and families. They also restored to various methods, including
sending letters and petitions to the Ottoman Sultan, asking him to save and
free them. Fazlullah Khunji, who was greatly despised and persecuted by Shah
Ismail, fled to Turkistan. He lived for 17 years with the Turkic Timurid rulers
in Herat and Shaybani in Bukhara until his death. As a refugee and exile, he dedicated
the remainder of his life to overthrow of the Qizilbash (Sufavian) government
and revival of Sunnism in Iran.
