رسولزاده: ناسیونالیسم فارسی خصلت اصلی حرکت مشروطیت ایران، و ساقط کردن سلسله‌ی اشغال‌گر و بیگانه‌ی تورکمان قاجار هدف غایی آن بود.
مئهران باهارلی
Rasulzâde: İran Meşrutiyet
Hareketi'nin temel karakteristiği ve özelliği Fars milliyetçiliği, ve onun nihai
hedefi işgalci ve istilacı yabancı Türkman Kacar hanedanını devirmekti.
Resulzade: Persian
nationalism was the main characteristic and feature of the Iranian
Constitutional Movement, and overthrowing the invading and occupying foreign Türkman
Qajar dynasty was its ultimate goal.
MÉHRAN BAHARLI
https://independent.academia.edu/MBaharli
https://sozumuz1.blogspot.com/
https://www.facebook.com/profile.php?id=100016259447627
خلاصه:
در این مقاله پاراگرافی از یک مقاله‌ی محمدامین رسولزاده به زبان تورکی با نام «قاجارلارین سونو» (عاقبت قاجارها) را در باره‌ی ماهیت ناسیونالیستی فارسی انقلاب مشروطه‌ی ایران بررسی کرده‌ام. رسولزاده در این پاراگراف صراحتاً می‌گوید: «حرکت مشروطه که در میان طبقات شهری (اساساً در تورک‌ایلی مخصوصاً دو شهر تهران و تبریز) و بر اساس فرهنگ و مدنیت و شعور ملی فارس تکون یافت، همیشه دارای بعد و جنبه‌ی ملی‌گرایی فارسی بود. هدف نهائی کارزار مشروطه‌طلبان بر علیه دربار قاجار و جنگ داخلی‌ای که ایجاد کردند، نه تاسیس نظام جمهوریت، بلکه ساقط کردن سلسله‌ی تورک قاجار بود. مشروطه‌طلبان در ادبیات سیاسی و تبلیغات خود سلسله‌ی تورک قاجار را به صورت یک خاندان اشغال‌گر و بیگانه‌ی تورکمان تصویر می‌کردند». منظور رسولزاده که خود یکی از رهبران و تئوریسین‌های آن و از آفریننده‌گان ملیت‌گرایی مودرن ایرانی بود، از حرکت مشروطه در این پاراگراف، مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک (در مقابل مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک گرا) است. این حرکت مشروطه که در ادبیات سیاسی ایران و آزربایجان و تاریخ‌نگاری‌های آزربایجانی و ایرانی با نام «انقلاب مشروطیت ایران» مشهور است، یک حرکت ناسیونالیستی فارسی، و شکل دهنده‌ی مفهوم ملت مودرن ایران است ورهبری آن را عناصر ضد تورک از جمله دولت انگلستان، ناسیونالیست‌های ارمنی، بابی‌های ازلی، پان‌ایرانیست‌ها، پارسی‌های هندوستان و زرتوشتی‌های ایران، تروریست‌ها و اوباش قفقازی و ... بر عهده داشتند.
Özet
Bu makalede, Mehmed Emin Resulzade'nin "Kacarların Sonu" adlı İran Meşrutiyet Devrimi'nin Fars milliyetçi doğası hakkındaki Türkçe makalesinden bir paragrafı analiz ediyorum. Resulzade, bu paragrafta, Türkili'nin Tahran ve Tebriz kentlerindeki kentsel sınıflar arasında başlayan Meşrutiyet Hareketi'nin Fars kültüründen, medeniyetinden ve ulusal bilincinden köken aldığını ve her zaman bir Fars milliyetçiliği boyutunun var olduğunu belirtiyor, Meşrutiyetçilerin Kacar sarayına karşı mücadelesinin ve yarattıkları iç savaşın nihai hedefinin cumhuriyet sistemine geçiş deyil, Türk Kacar hanedanını devirmek olduğunu, Meşrutiyetçilerin siyasi edebiyatlarında ve propagandalarında Türk Kacar hanedanını istilacı, işgalci ve yabancı bir Türkman hanedanı olarak tasvir ettiklerini yazıyor. İran Meşrutiyet Devrimi'nin liderlerinden ve teorisyenlerinden ve aynı zamanda modern İran milliyetçiliğinin yaratıcılarından biri olan Resulzade'nin bu paragrafta, Meşrutiyet Hareketinden amacı "Yerli ve Ilımlı Kacar ve Türk Meşrutiyet Hareketi"nin anti tezi olarak ortaya çıkan "Dış Kökenli ve Aşırıcı Pan-İranist ve Türk Karşıtı Meşrutiyet Hareketi"dir. İran ve Azerbaycan'ın siyasi literatüründe ve İran ve Azerbaycan tarih yazımlarında "İran Meşrutiyet Devrimi" olarak bilinen bu hareket, modern İran ulusu kavramını şekillendiren bir Fars milliyetçi hareketiydi ve İngiliz hükümeti, Ermeni milliyetçileri, Ezeli Bâbiler, Pan-İranistler, Hint Parsileri, İran Zerdüştleri, Kafkasyalı teröristler ve çeteler de dahil olmak üzere çeşitli Türk karşıtı unsurlar tarafından yönetiliyordu.
Abstract
In
this article, I analyze a paragraph in Turkish from an article by Mehmed Emin Resulzade
called "The Fate of the Qajars" about the Farsi (Persian) nationalist
nature of Iran's Constitutional Revolution. In the paragraph, Resulzade clearly
states that the Constitutional Movement which began among the urban classes
primarily in Tehran and Tebriz cities of Türkili, was rooted in Farsi (Persian)
culture, civilization and national consciousness. It always had a Farsi (Persian)
nationalism dimension. The ultimate goal of the
constitutionalists’ struggle against the Qajar court and the civil war they
created was not the establishment of a republican system, but the overthrow of
the Turkish Qajar dynasty. The constitutionalists depicted the Turkish Qajar
dynasty in their political literature and propaganda as an invading, occupying,
and foreign Türkman dynasty. Resulzade himself was one
of the leaders of the Constitutional Revolution of Iran and one of its
theorists, as well as one of the creators of modern Iranian nationalism. In
this paragraph, when he refers to the constitutional movement, he is talking
about “the non-native and extreme pan-Iranist and anti-Turk constitutionalism movement”,
as opposed to “the native and moderate Qajarian and Turkish constitutionalism movement”. This movement, known as
"the Iranian Constitutional Revolution" in the political literature
of Iran and Azerbaijan, as well as Iranian and Azerbaijani historiographies, was
a Farsi (Persian) nationalist movement that shaped the concept of the modern Iranian
nation. The "Iranian Constitutional Revolution" was led by various anti-Turkish
elements including the British government, Armenian nationalists, Ezeli Babis,
pan-Iranists, Indian Parsees, Iranian Zoroastrians, Caucasian terrorists and mobs.
قاجارلارین سونو. محمدامین رسولزاده
یئنی قافقاسیا، ١٧ تشرین ثانی ١٣٤١، ٣٠ ربیع الاخر ١٣٤٤، سایی ٤، ییل ٣
آغاز نقل قول
ایران مشروطیت‌پرورلییی‌نده خلق‌چی‌لیک خاصّه‌سی اولدوغو قه‌ده‌ر،
دائما ملیت‌چی‌لیک جهتی ده موجود اولموش‌دور. مشروطیت‌چی‌له‌رین سارایا قارشی
مجادله‌سی تدقیق اولونورسا، قاجارلارین مملکته یابانجی تورکمان مستولی‌له‌ری‌نده‌ن
عبارت اولدوغو پروپاقانداسی، ایلک نظرده گؤزه چارپار. ایران شه‌هه‌رله‌ری‌نده
دوغان و فارس حرثی ایله مجهز بولونان شه‌هه‌رلی صنف‌له‌ر، آراسی‌ندا تکوّن ائده‌ن
حرکت ایچون، جمهوریت اولماسا دا، قاجار سلاسه‌سی‌نی آتماق، آشکار سؤیله‌نمه‌سه
ده، گیزلی داشینیر بیر غایه اولموش‌دور. مشروطیت نامی‌نا باش‌لانان داخلی
محاربه‌له‌ر، اجنبی تاثیری ایله عقیم قالماییپ، منطقی نتیجه‌سی‌نی بولونجایا قه‌ده‌ر
دوام ائده‌بیلسه‌یدی، چوخ احتمال سلاله‌نین ده‌ییشمه‌سی ایله نتیجه‌له‌نیر بیر
خاتمه‌یه منجر اولوردو.
MEHMEDEMİN RESULZÂDE: KACARLARIN SONU.
Yeni Kafkasya, 17 Teşrin-i Sâni 1341 [16 November 1925], Sayı 4, Yıl 3
Îrân Meşrûtiyetperverliyinde Halkcılık hassesi olduğu kadar, dâima [Fars] Milliyetçilik ciheti de mevcut olmuştur. Meşrûtiyetçilerin saraya karşı mücâdilesi tatkik olunursa, Kacarların memlekete “Yabancı Türkman Müstevlileri”nden ibâret olduğu propagandası, ilk nazarda göze çarpar. Îrân şehirlerinde doğan ve Fars harsı ile mücehhez bulunan şehirli sınıflar arasında tekevvün eden hareket içün, Cumhuriyet olmasa da, Kacar Sülâlesi’ni atmak, aşkar söylenmese de gizli taşınır bir gâye olmuştur. Meşrûtiyet nâmına başlanan Dâhili Muhâribeler, ecnebi te’sîri ile akîm kalmayıp, mantıkî netîcesini buluncaya kadar devâm edebilseydi, çok ihtimal Sülâle’nin deyişmesi ile netîcelenir bir hâtimeye müncer olurdu.
پایان نقل قول
ترجمه
در حرکت مشروطیت ایران به همان اندازه که ویژه‌گی مردمی بودن وجود داشت، همیشه جهت ملیت‌گرایی (فارسی) هم موجود بود. اگر مجادله‌ی مشروطیت‌طلبان بر علیه دربار تدقیق شود، در نخستین نظر این تبلیغات آن‌ها دیده می‌شود که قاجارها، عبارت هستند از تورکمان‌های بیگانه‌ی اشغال کننده‌ی کشور. برای حرکت مشروطیت که در میان طبقات شهری مجهز به فرهنگ و مدنیت فارسی در شهرهای ایران پدیدار شد و تکوّن پیدا کرد، اگر نه جمهوریت، بلکه ساقط کردن سلسله‌ی قاجاری، حتی اگر آشکارا بیان نه‌می‌شد، یک هدف و غایه‌ی پنهان بود. جنگ‌های داخلی که به نام مشروطیت آغاز شدند، اگر به سبب مداخله‌ی نیروهای خارجی عقیم نه‌می‌ماندند و تا وصول به نتیجه‌ی منطقی خود ادامه پیدا می‌کردند، بسیار احتمال داشت که به عاقبت تغییر سلسله‌ی (قاجار) منتهی شوند.
پایان ترجمه
چند توضیح:
١-در دوره‌ی قاجاری روند مودرنیزاسیون، سکولاریزاسیون و دموکراتیزاسیون از روز تاسیس این سلسله تا سقوط آن توسط شاهان و سران قاجاری (آغامحمد خان، فتح‌علی شاه قاجار، محمد شاه غازی، حاجی میرزه آقاسی، عباس میرزا، میرزه تقی خان امیر کبیر، ناصرالدین شاه، سپس مظفرالدین شاه و احمد شاه) هر چند آرام و با افت و خیز، اما همواره به پیش رانده می‌شد. حرکت مشروطیت ایران به واقع ربوده شدن این روند مودرنیزاسیون، سکولاریزاسیون و دموکراتیزاسیون قاجاری (و یا مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا) توسط بریتانیا، پان‌ایرانیست‌ها، قومیت‌گرایان فارس و دیگر عناصر ضد تورک هم‌سوی آن‌ها (پارسی‌ها – زرتوشتیان هندوستان، بابی‌های ازلی، داشناک‌ها و ناسیونالیست‌های ارمنی، ماسون‌ها، تروریست‌ها – مانقورت‌های قفقازی، ....) و تبدیل آن به یک روند ملت‌شونده‌گی ایرانی – فارسی (و یا مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) بود. مانند ربوده شدن حرکت ضد استبدادی دوره‌ی محمدرضا شاه پهلوی توسط روحانیون شیعی و اسلام‌گرایان فارس و تبدیل آن به انقلاب اسلامی ایران و دولت فارس جمهوری اسلامی ایران.
٢- حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک)، یک جنبش ملی‌گرای ایرانی بر اساس زبان ملی فارسی، وطن ایران، مدنیت و فرهنگ و تاریخ فارس، زرتشتی‌گری، باستان‌گرایی و نژادپرستی آریایی و روند ایجاد ملت مودرن ایران بر اساس تورک‌ستیزی (و عرب‌ستیزی) و تورک‌هراسی (تورکوفوبیا) بود. این واقعیت که انقلاب مشروطیت ایران یک حرکت ملی‌گرایانه‌ای ایرانی فارس‌محور و ضد تورک بود، معلوم و بدیهی بوده، در منابع و اسناد بی شمار تاریخی دیگر نیز بیان و تثبیت و تائید شده است. از جمله از سوی رهبران داشناک و دیگر سران ناسیونالیست ارمنی وقت که از رهبران جنبش مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) بودند. چنانچه نشریه‌ی «دروشاک» اورگان حزب داشناک‌سوتیون چاپ پاریس – ١٩٢٧، مرحله‌ی آخر انقلاب مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک)، یعنی ساقط نمودن سلسله‌ی تورک قاجار و تاسیس سلطنت پهلوی را به این صورت تصویر می‌کند: «انقلاب مشروطیت ایران، سقوط سلسله‌ی قاجار، پیروزی پهلوی‌ها و نبردهای ارمنیان برای آزادی، همه‌ی این حرکات ادامه‌ی جنگ دیرین ایران بر علیه توران و هرمز [اهورامزدا] بر علیه اهریمن است که نژاد آریایی بر علیه اقوام تورک و تاتار ادامه می‌دهد». به نقل از نشریه‌ی تبریز – ١٩٢٧)[1].
٣- رهبران، تئوریسین‌ها و استراتژیست‌های حرکت مشروطیت ایران ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک)، عبارت بودند از دولت بریتانیا، پارسیان هندوستان و زعمای زرتوشتی، رهبران داشناک و دیگر گروه‌های ملی‌گرا و سوسیال دموکرات ارمنی، باستان‌گرایان و نژادپرستان آریایی، رهبران شیخی و تروریست‌های بابی – بیانی – ازلی، محافل فراماسونی، بختیاری‌ها و مازنی‌ها و گیلک‌ها و … .
بر خلاف دروغ‌پردازی‌های تاریخ‌نگاری آزربایجانی، ستار خان، نه تئوریسین و نه از رهبران جنبش مشروطیت بود. او صرفاً به مدت چند ماه رهبری یک عصیان مسلحانه در شهر تبریز بر علیه دولت مرکزی قاجار را بر عهده داشت. بزرگ‌نمائی از ستارخان که صرفاً پیاده‌ای عامی و ناآگاه در یک بازی بزرگ امپریالیستی ضد تورک بود، و رساندن این شخصیت به واقع هیچ‌کاره به مقام رهبری و تئوریسین و استراتژیست و مغز متفکر انقلاب مشروطیت ایران و بدتر از آن تبدیل وی به قهرمان ملی تورک – در حالی که وی مخصوصاً هنگامی که مشروطه‌طلب بود، اصلاً به وجود ملت تورک اعتقادی نه‌داشت و خود را متعلق به ملت ایران می‌دانست و خواستار افراشته شدن بیرق ابوالفضل بر آن و هفت کشور دیگر بود - خیال‌بافی، داستان‌سرائی و وارونه‌نویسی تاریخ پان‌ایرانیستی، آزربایجان‌گرایانه، و روسی – ارمنی – انگلیسی - تبریزی است.
٤-حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک)، با ایجاد «جنگ داخلی» و برادرکشی میان تورکان، باعث تضعیف هم دولت تورک قاجار و هم مردم تورک شد و این نیز مقدمات تحقق چند فاجعه در ظرف چند سال آتی را فراهم آورد:
الف- ایجاد هرج و مرج و آنارشیسم و قانون‌گریزی گسترده که زمینه‌ی روانی و اجتماعی لازم برای کودتای رضا خان را آماده کرد و سپس به ساقط کردن دولت تورک قاجاری مشروعیت بخشید.
ب- تضعیف نیروی نظامی دولت قاجاری و توده‌ی تورک که باعث شد در غرب آزربایجان مردم تورک و وطن تورک – تورک‌ایلی در مقابل دسته‌جات و قوای مسلح و توسعه‌طلب ارمنی و آسوری و کوردی آسیپ‌پذیر شوند. امین الشرع جنبش مشروطیت در آزربایجان را به صورت یک دوره‌ی «جنگ داخلی» تقدیم می‌کند که سبب تضعیف قدرت هم دولت - مقامات قاجاری و هم مردم تورک، و به تحلیل رفتن سلاح و مهمات و آماده‌گی جنگی آن‌ها شد و باعث گشت تورکان منطقه در سال‌های آتی در مقابل تجاوزات ارمنی‌ها، آسوری‌ها و کوردها آسیب‌پذیر و ضربه‌پذیر گردند[2]. به تثبیت جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی مجدالسلطنه رهبر ملی تورک و رهبر «مجادله‌ی ملی تورک» و دختر او مستوره افشار اورمویی و دیگر زعما و مقامات اورمویی وقت، در فجایع قاراقیرقین (جیلولوق و سیمیتقولوق) بیش از ١٣٠ هزار تن تورک توسط دسته‌جات مسلح آسوری و ارمنی، و بیش از ٦٠ هزار تن تورک توسط اشقیاء کوردی سیمیتقو به هلاکت رسیدند.
٥-یکی دیگر از مهم‌ترین فجایعی که انقلاب مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) به بار آورد ایجاد پدیده‌ای بنام «گؤزقامانیسم – مانقورتیسم» است که به صورت پیدایش چند جریان سیاسی ضد تورک در میان نخبه‌گان عمدتاً تبریزی – اردبیلی متحقق شد:
الف-نخستین جریان، رهبران تورک موسوم به مشروطه‌چی‌ها – آزادی‌خواهان و مجاهدین است (به استثنای «تورک موجاهید فرقه‌سی» به رهبری «حاجی بیگ بلوری تبریزی» که جریانی تورک‌گرا بود). این دسته‌جات بعدها در تبریز به جریان ضد تورک، ایران‌گرا و هم‌کار داشناک موسوم به فرقه‌ی دموکرات آزربایجان – شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران و ماجرای آزادی سِتان منجر شد. («آزادی‌خواهان» اسم کود و خاص مشروطیت‌طلبان افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک، در مقابل «احرار» نام عمومی مشروطیت‌طلبان معتدل و بومی قاجاری و تورکوفیل است). فرقه‌ی دموکرات آزربایجان – شعبه‌ی ایالتی فرقه‌ی دموکرات ایران، ممثل جریان پان‌ایرانیسم، ضد فدرالیسم ملی، ضد تورک، ضد تورکیه، و فارس‌گرا – ارمنی‌گرا – انگلیس‌گرا در تبریز بود و با فعالیت بر علیه «حکومت تورک اتحاد» به رهبری جمشید خان سوباتای‌لی افشار اورمویی مجدالسلطنه، فعالیت بر علیه جمهوری مردمی آزربایجان – مساوات در قفقاز، فعالیت بر علیه اوردوی نجات‌بخش عوثمان‌لی که تورک‌ایلی را از اشغال و کشتارهای روسیه و انگلستان و آسوری و ارمنی نجات داد، و نهایتاً با ممنوع کردن زبان تورکی و تحمیل و رسمی کردن فارسی و ایجاد و گسترش مدارس فارسی‌زبان استعماری در مناطق تورک‌نشین به دفعات به ملت تورک خیانت کرد.
ب-دومین جریان ضد تورک زائیده‌ی حرکت مشروطیت، جریان موسوم به چپ ایرانی است. منسوبین اولیه به این جریان که اغلب دارای ملیت تباری تورک بودند، خود را عضوی از ملت ایران با زبان ملی فارسی و وطن ایران، و ملت ایران را ملتی چندهزار ساله و .... گمان می‌کردند. جریان چپ ایرانی که در قفقاز روسیه ظهور پیدا کرد در آغاز صرفاً فاقد شعور ملی تورک بود (فرقه‌های اجتماعیون عامیون، همت، عدالت،.....)، اما به مرور زمان به سبب دشمنی با اسلام، به ایران پیش از اسلام و دین زرتوشتی و پارسی‌های هندوستان علاقه‌مند شده، در باتلاق باستان‌گرایی ایرانی در غلطید و بدین ترتیب با آلوده شدن به پان‌ایرانیسم و حتی نژادپرستی آریایی و نیز پیروی از سیاست‌های ضد تورک روسیه‌ی شوروی در لفافه‌ی خلق آزربایجان، علناً موضع ضد تورک اتخاذ کرد. چپ ایرانی در قرن بیستم به جریانات فرقه‌ی کومونیست، فرقه‌ی سوسیالیست ایران، و بعدها حزب توده، فرقه‌ی دموکرات آزربایجان، فدائیان و راه کارگر و .... متحول شد. امروز نیز این جریان در تشکیلات ایرانی – فارس موسوم به سراسری و بسیاری از تشکیلات آزربایجان‌گرای استالینیستی که کلمه‌ی ایرانیک «آزربایجان» را در عنوان خود، آن هم با املای پارسی «آذربایجان»، یدک می‌کشند به حیات خود ادامه می‌دهد.
ج-یکی دیگر از جریانات ضد تورک زائیده‌ی حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک)، «آزربایجان‌گرایی پان‌ایرانیستی» و «آزربایجان‌گرایی ایران‌گرایانه» است که با تاسیس «انجمن اتحادیه‌ی آزربایجان» در تهران به رهبری تقی‌زاده و دیگر ماسون‌ها، عوامل انگلیسی و ازلی‌ها و زرتوشتیان و ارمنیان؛ نیز «انجمن ایالتی آزربایجان» – «مرکز غیبی تبریز»، سپس «فرقه‌ی دموکرات آزربایجان» – آزادی‌سِتان و ... ظهور کرد و متشکل شد. این نوع از آزربایجان‌گرایی نهایتاً در دوره‌ی فرقه‌ی دموکرات آزربایجان – در ١٩٤٥ که رهبران ایرانی آن منسوب به جریانات تورک‌های چپ ایرانی و آزربایجان‌گرایی ایران‌گرایانه و ... بودند، با «آزربایجان‌گرایی استالینیستی» ساخته‌ی روسیه – ارمنستان شوروی ادغام و به «آزربایجان‌گرایی کلاسیک و یا سنتی» مبدل شد. آزربایجان‌گرایی کلاسیک و یا سنتی بعدها مخصوصاً در میان فعالین سیاسی از تبریز و اردبیل به حیات خود ادامه داد و می‌دهد[3].
٦- حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) بنا به منابع و ناظرین متعدد بی طرف، یک حرکت فراگیر نه‌بود[4]. این ادعا که اغلب مردم ایران به ویژه تورک‌ایلی به جنبش مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) پیوسته بودند، یکی دیگر از وارونه‌نمایی‌ها و بازنویسی‌های بی‌شمار تاریخ و دروغ‌های آزربایجان‌گرایان و ایران‌گرایان است. بنا به ناظرین خارجی و منابع موثق آن دوره، اکثر مردم ایران نسبت به حرکت مشروطیت بی تفاوت بودند. عامه‌ی مردم مشروطیت را به سبب رهبریت و مدیریت آن توسط پارسی‌ها، زرتوشتی‌ها، ازلی‌ها، ماسون‌ها، باستان‌گرایان و ارمنی‌ها، و به درستی یک حرکت ضد اسلامی گمان می‌کردند.
هم‌چنین، مشروطیت بر خلاف آن چه مشهور است حرکتی چندان سکولار نه‌بود. افراطیون و رهبران شیخی، بابی- ازلی، زرتشتی - پارسی، باستان‌گرایان ایرانی با تمایلات افراطی دینی اما ضد اسلامی، ... بر آن حاکم بودند.این حرکت در مناطق سنّی‌نشین ایران (بلوچ، تورکمن، کورد؛ تالش و تورک‌های سنّی) به هیچ وجه در سطح مردمی وجود نه‌داشت. در مناطق فارس‌نشین کلاً عامه‌ی مردم خبری از آن نه‌داشتند و در مناطق تورک‌نشین نیز مورد حمایت همه‌گانی نه‌بود. البته عامه‌ی توده‌ی تورک به سبب پیش‌رفته‌گی و توسعه‌ی سیاسی اجتماعی اقتصادی تورک‌ایلی در مقایسه با فارسستان، حامی و خواستار دموکراتیزاسیون و مودرنیزاسیون بودند. اما طلب دموکراسی و مودرنیته در میان تورکان یک روند تاریخی جداگانه (مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا) بوده و غیر از حرکت مشروطه‌ی ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) که روند ایجاد ملت ایران فارس‌زبان و دارای خصلت‌های ضد دموکراتیک بود، است. حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) از همان آغاز نشان داده بود که خود بسیار بیشتر از حاکمیت قاجاری، قانون‌گریز و دارای خصلت‌های استبدادی و خشونت‌طلبی و وابسته‌گی به استعمارگران خارجی و محلی و ... است.
به ویژه خصلت ضد تورک و ضد قاجاری بارز حرکت مشروطیت ایران و نقش ارمنیان در رهبری آن باعث شد بر خلاف تبریز که در آن دوره مرکز ناسیونالیسم ایرانی فارس‌محور بود، خط اورمو – سالماس و کلاً غرب آزربایجان – که مرکز و قلعه‌ی تورک‌گرایی بود – روی خوشی به این حرکت و بعدها امتدادهای آن یعنی ماجراهای آزادی سِتان، حتی حکومت ملی آزربایجان نشان نه‌دهد. جنبش مشروطیت ایران که در آغاز (مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا) با الهام از حرکت مشروطیت عوثمان‌لی برای اصلاحات اجتماعی و گسترش آزادی‌ها و قانون‌مداری حکام و .... آغاز شده بود، با حاکمیت تروریست‌ها و آنارشیست‌های قفقازی، باستان‌گرایان و آریاگرایان، رهبران شیخی و بابی – بیانی - ازلی، سران پارسی هند و زرتوشتیان بومی، سوسیال دموکرات‌ها و ناسیونالیست‌های ارمنی، کؤزقامان‌ها و مانقورت‌های آزربایجان‌گرای ایران‌گرا - پان‌ایرانیست و از همه مهم‌تر دولت و عمال بریتانیا بر آن، در مدتی کوتاه به حرکتی ضد تورک و ضد قاجار (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) تبدیل شد. اورمو که مرکز تورک‌گرایی بود، طبیعتاً نه‌می‌توانست هم‌گام و همراه هم‌چو حرکت ضد تورکی باشد. اورمو همان‌گونه که نیکیتین هم بیان کرده است، تا آخر به دولت تورک قاجاری وفادار ماند و به جای شرکت در جنگ داخلی بین تورک‌ها که سران تورک گؤزقامان و پیروان مانقورت آن‌ها در مشروطیت غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک (انجمن اتحادیه‌ی آزربایجان - تهران، انجمن ایالتی آزربایجان - مرکز غیبی تبریز، جمعیت آزربایجانی‌ها، ...) ایجاد کرده بودند، به مسائل واقعی ملت تورک یعنی دفاع از وطن تورک و ملت تورک در برابر متجاوزین ارمنی و آسوری و کوردی پرداخت: «[تورک‌های] افشار اورمیه در عقیده‌ی سابق خود باقی و به عنوان خدمت به دولت [تورک قاجار] از سرحدات غربی [در مقابل ارمنیان و آسوریان و کوردها] به حد امکان دفاع می‌کردند».[5]
٧- جنبش ملی دموکراتیک تورک در قرن نوزده و ربع اول قرن بیستم، نه حرکت مشروطیت ایران (مشروطه‌طلبی غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک) که یک حرکت فارس‌گرا بود، بلکه «مشروطه‌طلبی بومی و معتدل قاجاری و تورک‌گرا» در بستر «تورک میللی موجادیله‌سی» است (به ضمیمه‌ی آخر این نوشته مراجعه کنید). آزربایجان‌گرایان و تاریخ‌نگاری آزربایجانی که حرکت مشروطیت غیر بومی و افراطی پان‌ایرانیستی و ضد تورک و ادامه‌های آن (دموکرات‌های آزربایجان، آزادی سِتان، ...) را به عنوان پدیده‌هایی ملی خود و جنبش ملی آزربایجانی تقدیم، و در عوض جنبش ملی واقعی توده و نخبه‌گان تورک در آن دوره – یعنی تورک میللی موجادیله‌سی – را سانسور و ناموجود کرده‌اند؛ به ویژه تاریخ‌نگاران و مولفین و فعالین سیاسی آزربایجان‌گرای مرکز آزربایجان تبریز و جمهوری آزربایجان، به حقیقت پشت نموده و به ملت تورک دروغ گفته‌اند، و با اصرار به این حقیقت‌پوشی و دروغ‌پراکنی مرتکب خیانت شده و می‌شوند.
٨-نقل قول از محمدامین رسولزاده به معنی تائید همه‌ی افکار و تثبیت‌های وی نیست. یکی از نشانه‌های توسعه‌نه‌یافته‌گی و عدم بلوغ مدنی و فرهنگی و سیاسی نخبه‌گان تورک، مخصوصاً آزربایجان‌گرایان تمایل آن‌ها به نه‌دیدن واقعیت‌ها، تک‌بُعدی و تک‌وجهی و ایستا و منجمد گمان کردن شخصیت‌ها و تقدیس و بوت‌سازی از آن‌ها به صورت همه مثبت (و شیطان‌سازی از مخالفانشان) است. این دسته به عنوان نمونه تصویری از بابک و شاه اسماعیل و پیشه‌وری و ستار خان و خیابانی و .... ساخته‌اند که کوچک‌ترین شباهتی به بابک، شاه اسماعیل و پیشه‌وری و ستار خان و خیابانی تاریخی و واقعی نه‌دارد. آزربایجان‌گرایان این شخصیت‌ها را به عنوان رهبران ملی تقدیم می‌کنند؛ در حالی که هیچ‌کدام از این شخصیت‌های ساخته و پرداخته‌ی تاریخ‌نگاری آزربایجانی، نه تنها به هویت ملی تورک، ملت تورک، وطن تورک، زبان ملی تورکی .... اعتقادی نه‌داشتند، بلکه حیات سیاسی آن‌ها به درجه‌ی مهمی بر علیه همه‌ی این‌ها بود.
آزربایجان‌گرایان همین رفتار را با محمدامین رسولزاده هم کرده و او را به صورت یک بوت تک‌وجهی و ایستا و بی‌خطا و مقدس و معصوم درآورده‌اند. رسولزاده در مقیاس تورکان قفقاز بی شک به صورت یک شخصیت ملی تاریخی عمل کرده است. اما او قبلاً در ایران به دوره‌ی مشروطیت، و در مورد تورکان ساکن در ایران دارای اشتباهات اساسی، حتی بعضی مواضع غیر ملی و ضد ملی بود. رسولزاده به سبب مخالفت شدید با رژیم بولشویکی اشغال‌گر آزربایجان قفقاز هم، بعضی مواضع سیاسی نادرست اتخاذ کرده است:
-رسولزاده
در آغاز مانند دیگر رهبران حرکت مشروطیت به ملت ایران معتقد و یک ناسیونالیست
ایرانی بود. او به عنوان سردبیر نشریه‌ی «ایران نو» اورگان «فرقه‌ی دموکرات ایران»
از آفریننده‌گان ناسیونالیسم ایرانی مودرن است. این حزب و نشریه‌ی آن نقش مهمی در
ایجاد احساسات ضد قاجاری، و تشکل مفهوم ملت ایران بر اساس زبان ملی فارسی و ....
داشت. محمدامین رسولزاده در این مقطع هم‌کار و از رهبران حزب دموکرات ایران بود و
در نتیجه نقشی تاریخی و منفی در ایجاد مفهوم ملت مودرن ایران و ناسیونالیسم ایرانی
فارس محور دارد.
-
رسولزاده پس از خروج از ایران مخصوصاً با اقامت در عوثمان‌لی، روز به روز به هویت
ملی تورک متمایل شد. اما رسوب باورهای ایران‌گرایانه همیشه در وی باقی ماند. چنان چه
او تورکان ساکن در ایران را هرگز بخشی از ملت خود نه‌دید. نزدیکی وی به خائن اعظم
تقی‌زاده و نگارش کتاب «زمانه‌میزین سییاووشو» بر اساس افسانه‌ها و حماسه‌های ملی
ایرانی – فارسی .... به این سبب است.
- رسولزاده بر علیه روشنی بیگ قهرمان
ملی تورک که از حقوق ملت تورک ساکن در ایران و حق استقلال آن‌ها حمایت می‌کرد موضع
گرفت.
- رسولزاده مدت‌ها با گذر به
الفبای لاتین در جمهوری آزربایجان و تورکیه مخالفت نمود.
- رسولزاده و دیگر سران جنبش مساوات و محررین
و سیاسیون قفقازی مهاجر و پناهنده به عوثمان‌لی برای نخستین بار اسامی آذری و تورک آذری را با اخذ از منابع فرانسوی (و آزه‌ربایجان تورکو، آزه‌ربایجان‌لی
را با اخذ از منابع روسی) به جای نام ملی تورک تورکان قفقاز به کار برده‌اند و
بدین ترتیب باعث رایج شدن این «دیگرنام‌گذاری»های ضد تورک خارجی-اوروپاساخته و بروز
اغتشاش و پریشانی و سردرگمی جدی و ماندگار در عرصه‌ی هویت ملی در میان نخبه‌گان
تورک قفقاز شده‌اند.
- رسولزاده به سبب دشمنی با بولشویک‌های
اشغال‌گر، با دولت نازی همکاری کرد، بر علیه یهودیان روسیه قلم راند.
- رسولزاده به همراه دیگر سران
مهاجر و در تبعید مساوات، در مورد رژیم رضا خان و ژنرال تهماسبی و ... سیاست
اشتباه حمایت همه‌جانبه و کورکورانه را اتخاذ کرد. در حالی که در آن زمان رضا شاه
هجوم بسیار گسترده‌ای را به منظور نابودی ملت تورک و زدودن زبان و فرهنگ تورکی از
ایران آغاز کرده بود، و سیاست رسمی – دولتی نسل‌کشی زبانی و ملی تورک در ایران را
به اجرا گذارده بود[6].
- رسولزاده در صف پان‌ایرانیست‌ها بر علیه ملت عرب ساکن در ایران موضع گرفت، از تمرکزگرایی شدید و اشغال عربستان ایران و ساقط کردن دولت عربی شیخ خزعل توسط ارتش رضا شاه با شور و شعف استقبال و حمایت کرد. به عنوان نمونه در یک پاراگراف دیگر از مقاله‌ای که پاراگراف موضوع این نوشته از آن نقل شد، رسولزاده به دفاع از رضا خان پرداخته، سیاست ارتجاعی استعمار – امپریالیسم محلی فارسی و اشغال عربستان ایران توسط ارتش رضا شاه را تحت نام مبارزه با ده‌ره‌به‌ی‌لیک (ملوک الطوائفی) سیاستی می‌نامد که همه‌ی نیروهای مترقی هم همراه با دموکرات‌های ایران باید با جان و دل از آن حمایت کنند. حال آن که آنچه رسولزاده ده‌ره‌به‌ی‌لیک می‌نامد، نظام غیر متمرکز ممالک محروسه‌ی قاجاری و نوعی فدرالیسم بود:
نقل قول از رسولزاده
دفعه‌له‌رله سؤیله‌میشیز که رضا خان‌ین تمثیل ائتدییی جریان، ایران دولت‌چی‌لییی‌نین فئودال سیستئمی‌نه قارشی قویدوغو بیر حرکت‌دیر. یئنی دوغان ایران دئموقراسی‌سی‌نین تمایل و ایدئال‌لاری‌نا تماما ترجمان اولماسا بیله، رضاخان‌ین سیوری طرفی، ده‌ره‌به‌ی‌لیک سیستئمی‌نه قارشی توجیه اولونان فعالیتی، ایران دئموقرات‌لاری‌یلا برابر، بوتون ترقی‌پرورله‌رین جان‌دان تقدیر ائده‌جه‌ک‌له‌ری بیر حادثه‌دیر.
Defalarla söylemişiz ki Rıza Han’ın temsîl ettiyi cereyan, Îrân devletçiliyinin feodal sistemine karşı koyduğu bir harekettir. Yeni doğan Îrân demokrasisinin temâyül ve ideallerine tamamen tercüman olmasa bile, Rıza Hanı’n sivri tarafı, derebeylik sistemine karşı tevcih olunan faaliyeti, Îrân demokratlarıyla berâber, bütün terakkiperverlerin candan takdîr edecekleri bir hâdisedir.
ترجمه‌ی نقل قول
بارها گفته‌ایم جریانی که رضا خان آن را نماینده‌گی می‌کند، حرکت دولت‌مداری ایران بر علیه سیستم فئودالیته است. ویژه‌گی برجسته‌ی رضا خان، حتی اگر تماماً منعکس کننده‌ی تمایلات و ایدئال‌های دموکراسی نوزاد ایران نه‌باشد، فعالیت وی بر علیه ده‌ره‌به‌ی‌لیک (ملوک الطوائفی) است که می‌باید به همراه دموکرات‌های ایران، همه‌ی نیروهای مترقی از آن با جان و دل تقدیر و سپاس‌گذاری کنند.
[1] از خیانت‌های آزربایجان‌گرایان مشروطه‌طلب و دموکرات‌های آزربایجان: برآمدن رضا شاه
[2] نگاه کنید به: تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و
سردار ماکو در آزربایجان. مقدمه، لغت‌نامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی
[3] نحله‌های فکری مخدوش و هویت‌های ملی معیوب
https://sozumuz1.blogspot.com/2018/02/blog-post_42.html#more
[4] تاریخ تهاجمات و جنایات ارامنه، اسماعیل سیمیتقو و سردار ماکو در
آزربایجان. مقدمه، لغت‌نامه، ویرایش و بازنویسی مئهران باهارلی
[5] منبع: جمشید خان مجدالسلطنه و قیصرخانیم افشار در کتاب نیکیتین
[6] اسناد دولتی در باره‌ی منسوخ کردن زبان تورکی و فارس‌سازی اجباری
تورک‌ها توسط مدارس فارسی‌زبان بنا به گزارشات رسمی سال‌های ١٣٠٤-١٣٠١
No comments:
Post a Comment