تشکيل
«حزب اتحاد اسلام» در خوي، سلماس و اورميه
به
روايت
ابوالقاسم امين
الشرع خويي
(ميرزا ابوالقاسم بن اسدالله
تسوجي خويي) (۱۸۶۱-۱۹۳۰ م.)
بخشي
از
«تاريخ
تهاجمات و جنايات ارامنه، اسماعيل سيميتقو و سردار ماکو در آزربايجان»
(مقدمه، لغتنامه، ويرايش و بازنويسي: مئهران
باهارلي)
۱- در بيان بدو
ظهور فتنه در اورميه مابين مسلمانان و نصارا و عواقب کارهاي آن سامان
.....
بعد از آمدن روسها به
ايران حقيقتاً مسيحي‌هاي ايراني جان تازه‌اي پيدا کرده و جسارتي خارج از اندازه
يافته بودند. چه در عالم خيال، ديگر مملکت را مخصوص خودشان مي‌پنداشتند. و از
آنجايي که بالخصوص اين جماعت خاج‌پرست، عموماً مردمان عاقل و در امور دنيا بصيرت و
جديت و فعاليتي را دارا هستند، لهذا جماعت نصارا و ارمني، با وجود بينونت مذهب و
مخالفت مليتي که دارند، اظهار اتحاد کرده و دست به دست داده و هر دو گروه به منزله‌ي
يک گروه شده بودند. با وجودي که اختلاف مذهبي در ميان اين دو گروه بسيار است و هر
يک ديگري را بر باطل مي‌دانند.
بر خلاف مسلمانان که از
براي خودشان چندين مذاهب و مسالک مختلفه درست کرده و ابداً با همديگر ملاحظه‌ي
جنبش و اتحاد اسلامي نکرده و از منافع اتفاق و اتحاد، پيوسته بي‌نصيب و بي‌بهره مانده‌اند.
و از اين جهت ذليل و زبون‌ترين اهل عالَم واقع شده و هيچ وقت نمي‌توانند که کاري
از پيش ببردند. کانّه اين فقره در حقيقت، سوء القضائي است که در حق اسلاميان از
اول به قلم قضاء رفته است. چه حسّاً منافع اتفاق و دست به دست دادن را در خارجه‌ها
در اين جزء زمان مي‌بينيم. و با همه‌ي اينها باز در مواقع، اين صفت نفاق همچون سر افعي
از سينه‌ي اسلاميان نمودار مي‌شود و کارها به فوت مي‌رود. و شعر
«دولت همه ز
اتفاق خيزد
بي‌دولتي از
نفاق خيزد»
را همه در سينه حفظ کرده،
ليکن در موقع عمل کردن، دست قضاء چشمها را بربسته و به مضمون آن عمل نمي‌نماييم. و
اين نيست مگر به مخالفت قلم تقدير با تدبير .
