نامه‌ای تورکی از عبدالرحیم خانْ خانِ خانان،
فرزند بایرام خان تورکمان باهارلی قاراقویونلو- از مملکت علی شوکور بیگ
(همدان)-تورک‌ایلی، و عنوان خان‌لارخانی
مئهران باهارلی
A Chaghatay Turkish letter from Abdurrahim Khan
Khanlarkhani, Son of Bayram Khan Turcoman Baharli Qaraqoyunlu from Ali Shukur
Bey region, Hemedan, Turkili
Hanlarhanı Abdurrahim Han’dan Çağatay Türkçesinde bir
mektup, Bayram Han Türkman Baharlı Karakoyunlu’nun oğlu; Elişükürbey bölgesi,
Hemedan, Türkili
خلاصه:
عبدالرحیم خان خانِ خانان – خان‌لارخانی
(١٥٥٦- ١٦٢٧) یک شخصیت تاریخی محبوب، دولت‌شخص، وزیر، نظامی، نویسنده، مترجم،
شاعر، موسیقی‌شناس و منجم دوره‌ی اکبر امپراتور دولت تورک موغال (کورکانی، بارلاسی،
تیموری) در هندوستان است. وی
از طرف پدرش بایرام خان تورکمان باهارلو قاراقویونلو، از منطقه‌ی شوکور علی بیگ در
جنوب تورک‌ایلی، شامل استان همدان امروزی و اطراف آن است. عبدالرحیم خان علاوه بر تورکی زبان اجدادش، بر
زبان‌های سانسکریت، هندی، سندی، فارسی، عربی تسلط داشت و با زبان پورتغالی آشنا بود.
او دارای آثاری از نثر و نظم و منشآت و تصانیف و مکتوب‌ها و اشعار در اغلب این
زبان‌ها است. بسیاری
از آثار تورکی عبدالرحیم خان خان خانان از
جمله دیوان اشعار او تاکنون پیدا نه‌شده، آن‌هایی هم که معلوم هستند جمع‌آوری و
منتشر نه‌شده‌‌اند. در این مقاله یک مکتوب تورکی از عبدالرحیم خان را که به تورکی
جغتایی است، معرفی و تصحیح کرده‌ام.
اؤزه‌ت:
خان‌لارخانی عبدالرحیم خان (١٦٢٧-١٥٥٦)
هیندیستان‌داکی تورک بابور ایمپاراتورلوغونون (کورکانی، بارلاسی، تیموری) اکبر
دؤنه‌می‌نین سئویله‌ن و اون‌لو بیر تاریخی فیگورو، دولت آدامی، باخان، عسکر،
یازار، چئویرمه‌‌ن، قوشار (شاعیر)، کوی‌بیلگه‌ن (موزیکولوق) و اولدوزچوسو (آسترولوقو)دور.
عبدالرحیم خان آتاسی بایرام خان تورکمان باهارلی قاراقویونلو ساری‌ندان (طرفی‌نده‌ن)
بوگون‌کو همدان ایلی و چئوره‌سی‌نی قاپسایان تورک‌ایلی‌نین گونئیی‌نده‌کی علی
شوکور به‌ی بؤلگه‌سی‌نده‌ن‌دیر. عبدالرحیم خان آتالاری‌نین دیلی اولان تورک‌جه‌نین
یانی سیرا، سانسکیریت‌جه، هیندجه، سیندهی، فارس‌جا، عرب‌جه و پورتئگیزجه بیلیردی و
بو دیل‌له‌رین چوخوندا مکتوب، سه‌پیک (نثر) و قوشوق (شعر) اولماق اوزه‌ره، یاپیت‌لاری
واردیر. عبدالرحیم خان‌ین قوشوق دیوانی داخیل، بیر چوخ تورک‌جه اثری بوگونه ده‌ک
بولونامامیش، بیلینه‌ن‌له‌ر ده توپلانیپ یایین‌لانمامیش‌دیر. بو یازیم‌دا خان‌لارخانی
عبدالرحیم خان‌ین چاغاتای تورک‌جه‌سی
ایله یازدیغی بیر مکتوبو تصحیح ائدیپ تانیتماق‌دایام.
Özet
Hanlarhanı Abdurrahim Han (1556-1627),
Hindistan'daki Türk Babür (Küreken, Barlas, Timur) İmparatorluğu'nun Ekber
döneminin sevilen ve ünlü bir tarihi figürü, devlet adamı, bakan, süer (asker),
yazar, çevirmen, koşar (şair), küybilgin (müzikolog) ve yıldızcısıdır (astrologudur).
Abdurrahim Han, atası Bayram Han Türkman Baharlı Karakoyunlu sarından (tarafından)
bugünkü Hemedan ili ve çevresini kapsayan Türkili'nin güneyindeki Ali Şükür Bey
bölgesindendir. Abdurrahim Han, atalarının dili olan Türkçenin yanı
sıra Sanskritçe, Hintçe, Sindhi, Farsça, Arapça ve Portekizceyi biliyordu; ve bu
dillerin çoğunda mektup, sepik (nesir) ve koşuk (şiir) olmak üzere eserleri vardı.
Abdurrahim Han'ın şiir divanı dahil, pek çok Türkçe eseri bugüne değin bulunamamış,
bilinenler ise toplanıp yayınlanmamıştır. Bu yazımda Hanlarhanı Abdurrahim Han'ın Çağatay Türkçesi
ile yazdığı bir mektubu tashih edip tanıtıyorum.
Abstract
Abdurrahim Khan (1556-1627) known as the Khan of
Khans, was a beloved and prominent historical figure, statesman, minister,
soldier, writer, translator, poet, musicologist and astrologer, in the Turkish
Mughal Empire in India during the Akbar period. Abdurrahim Khan, from his father’s
side Bayram Khan Türkman Baharlı Karakoyunlu, originally hailed from the Ali Shukur
Bey (Eli Şükür Bey) region in the south of Türkili, which encompasses today's
Hemedan (Hamadan) province and its surrounding areas. In addition to Turkish,
the language of his ancestors, Abdurrahim Khan knew Sanskrit, Hindi, Sindhi,
Persian, Arabic, and Portuguese. He had works in most of these languages,
including letters, prose, and poetry. Many Turkish works by Abdurrahim Khan,
including his poetry divan, have not been found to date, and those that are
known have not been collected or published. In this article, I will correct and
introduce a letter written by Khan of Khans Abdurrahim Khan in Chagatai
Turkish.
