مارش نظامی یئنی‌چئری «جدّین دده‌ن، ائی تورک ملّتی» -گروه کوْر ارتش سرخ

 مارش نظامی یئنی‌چئری «جدّین دده‌ن، ائی تورک ملّتی» -گروه کوْر ارتش سرخ

مئهران باهارلی

 

قێزێل اوْردوُ اوْروُ، عوثمان‌لی یئنی‌چئری سۆکۆی تاخێمێ‌نێن «جدّین دده‌ن، ائی تورک ملّتی-١٩١١» سۆیێرێ‌نێ ائدیم‌له‌ییر.

Qızıl Ordu Oru, Osmanlı Yéniçeri Süküy Taxımının “Ceddin Deden, Éy Türk Milleti-1911” Süyırını Édimleyir.[1] 

گروه کوْر ارتش سرخ، مارش باند موزیک نظامی یئنی‌چری‌های عثمانلی (مهتر و مهترخانه) «جدین دده‌ن ائی تورک ملّتی-١٩١١» را ایفا می‌کند.

 

اوْرOr : گروه کور، خورو

سۆکۆیSüküy : موسیقی نظامی

سۆیێرSüyır : مارش نظامی

ائدیم‌له‌‌مه‌کÉdimlemek : ایفاء، اجرا کردن

کۆی تاخێمKüy taxım : باندو، گروه موسیقی

 

جدّین دده‌ن، نسلین بابان

 

جدّین دده‌ن، نسلین بابان

جدّین دده‌ن، نسلین بابان

ائی قاهرامان تورک ملّتی

اوردولارین، پک چوخ زامان

وئرمیشدی‌له‌ر دونیایا شان

اوردولارین، پک چوخ زامان

وئرمیشدی‌له‌ر دونیایا شان

تورک ملّتی، تورک ملّتی

تورک ملّتی، تورک ملّتی

عشق ایله سئو ملّیّتی

قهر ائت وطن دوشمانی‌نی

چکسین او ملعون ذلّتی

قهر ائت وطن دوشمانی‌نی

چکسین او ملعون ذلّتی

 

CEDDİN DEDEN, NESLİN BABAN

 

Ceddin deden, neslin baban

Ceddin deden, neslin baban

En kahraman Türk milleti

Orduların, pek çok zaman

Vermiştiler dünyaya şan

Orduların, pek çok zaman

Vermiştiler dünyaya şan

Türk milleti, Türk milleti

Türk milleti, Türk milleti

Aşk ile sev milliyeti

Kahret vatan düşmanını

Çeksin o mel'un zilleti

Kahret vatan düşmanını

Çeksin o mel'un zilleti

١-تاریخ موزیک نظامی تورک به دوران هون‌ها و سپس گؤک‌تورک‌ها بر می‌گردد. در کتیبه‌های اورخون قرن هشتم سازهای منفرد نام برده شده‌اند. باندهای موزیک نظامی که در تورکی قدیم توغ و کوبورگه (Kübürge) نامیده می‌شدند، سمبول حاکمیت خاقان بودند و در روزهای مخصوص برای او و در سفرهای جنگی به اجرای موسیقی می‌پرداختند. موزیک نظامی تورک بعدها توسط امپراتوری‌های سلجوقی و خوارزمشاهی و موغولی متکامل و به همراه تورک‌ها‌-موغول‌ها به ناحیه‌ی وسیعی از چین تا سرزمین‌های عربی منتقل شد. «مهتر» ادامه‌ی این سنت قدیمی و پیوسته‌ی تورک در امپراتوری عثمانلی است. اولین مهتر توسط سلطان سلجوقی علاء الدین کیقباد سوم به عنوان هدیه به همراه نامه‌ای که به دولت تازه تاسیس عثمانلی تحنیت می‌گوید فرستاده شده است. از آن تاریخ به بعد مهتران هر روز بعد از نماز عصربرای فرمانروای عثمانلی قطعات موسیقی می‌نواختند[2].

٢-کلمه‌ی مهتر دری و معادل آن به تورکی ان بؤیوک، پک اولو، باشقان، ... است. آلات موسیقی مهترها شامل سورنای (زورنا)، قارانای، دودوک، داوول، چاغانا (چگانه)، بورو، کوس، چوگان، قودوم، نفیر، ناقارا (نقاره)، زیل، ... بود. بزرگی و کوچکی بؤلوک‌های مهتر که باند موزیک نظامی یئنی‌چری‌ها بودند، بر اساس تعداد آلات موسیقی آن‌ها تعیین می‌شد. در اوردوی عثمانلی فرمانده‌ی بؤلوک‌های مهتر، «مهترباشی آغا» نام داشت که وابسته به یک مقام دولتی بنام «امیر عالم» بود. وظیفه‌ی مهترباشی آغا طراحی حرکت‌های موزون افراد بؤلوک مهتر به هنگام اجرای قطعات و راهپیمایی و تعیین مارش‌های آن‌ها بود. بؤلوک‌های مهتر در مراسم تصدیق انتصاب مقامات رسمی، قبول سفرای خارجی، اعطای سانجاق (لوای) جدید به ساناجاق بیگی منصوب شده، نیز در سفرهای جنگی مارش هجوم مهتر را اجرا می کردند.

٣-موزیک نظامی یئنی چئری (مهتر) از چند جهت مهم است.

-موسیقی نظامی یئنی چئری (مهتر) پدیده‌ای تقریبا بالکل دارای خاست‌گاه تورک است.

-مفهوم باند راه‌پیمایی نظامی، آنگونه که امروز در سراسر جهان رایج است و مورد استفاده قرار می‌گیرد، در قرن شانزدهم از امپراتوری عثمانلی اخذ و اقتباس شده است.  

-موزیک نظامی یئنی چئری (مهتر) بر موسیقی کلاسیک اوروپایی و فرهنگ موسیقی غربی و از آن طریق بر موزیک مودرن جهانی تاثیرات قابل ملاحظه‌ای داشته است. آهنگ‌سازان اوروپایی بسیاری مانند جوزف هایدن، وولفگانگ آمادئوس موتزارت و لودویگ فون بتهوون آهنگ‌ها و قطعات موزیک متعددی الهام گرفته و یا به تقلید از موسیقی مهترها نوشته‌اند.

-باند موزیک چاووش‌ها، نقاره‌چی‌ها و نقاره‌خانه‌ی دولت‌های تورک –موغول حاکم بر ایران امروزی مخصوصا دولت‌های تورکمان (قاراقویون‌لو، آغ‌قویون‌لو، قیزیل‌باش، افشار، قاجار) -علاوه بر حیطه‌ی زبان تورکی سرودها و مارش‌ها و دعاها و ... - در ارتباط متقابل و بسیار بیشتر از آن در تاثیرپذیری از موسیقی و نوع و نام‌های آلات موسیقی و تشکیلات باند موزیک نظامی مهتر عثمانلی آن بوده‌اند[3].

برای مطالعه‌ی بیشتر:

سه سلام-سرود نظامی تورکی از اوردوی دولت تورک افشاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/06/blog-post_5.html

کوی (موسيقی)، يير (آواز)، بييی (رقص)، قوشوق (شعر)، باغدا (تصنيف)، های (آهنگ)....

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/03/blog-post_30.html

چند کلمه‌ی تورکی در باره‌ی موسیقی و فرهنگ موسیقیائی

آداب، تربیت: گؤرگو Görgü

آکورد کردن: کؤک‌له‌مه‌ک Köklemek

آکورد: کؤک Kök

آکوستیک: یانقی بیلیم Yanqı bilim، سس داغیلیم Ses dağılım

آلت موسیقی آشیق‌ها: سازSaz

آلت موسیقی، ابزار: چالقی Çalqı، چالینجاق Çalıncaq

آلگرو: قیبراق Qıbraq

آهنگ فولکلوریک: تورکو Türkü

آهنگ موسیقی: ییرلامYırlam

آهنگ: اویوم Uyum

آهنگ‌ساز: باغدار Bağdar

آهنگ‌سازی: باغداما Bağdama

آهنگ‌های لیریک بزرگ، آهنگ مودرن: آشولا Aşula

آوا: بانگ Bañ، بان Ban (بان‌لاماق Banlamaq، بان بان‌لاماق Ban banlamaq)

آواز خواندن: ییرلاماق Yırlamaq، ییراماق Yıramaq، اؤتمه‌ک Ötmek (با صدای زیر)، های‌لاماق Haylamaq (از حنجره)

آواز: ییر Yır

آوازخوان: ییراغوYırağu ، ییراوYırav ، ییرچیYırçı ، ییرلاییجیYırlayıcı ، ییرار Yırar

آوازخوانی: ییرلاییش Yırlayış

اجرا کردن: ائدیمله‌مه‌کÉdilmek

ادبی: گؤرکول Görkül

ادبیات غرب: باتی گؤرک‌سؤزو Batı Görksözü

ادبیات کلاسیک: کؤک‌له‌شیک گؤرک‌سؤز Kökleşik Görksöz

ادبیات: گؤرک‌سؤز Görksöz

ادیب برجسته: سئچگین گؤرکول‌چو Séçgin Görkülçü

ادیب: گؤرکول‌چو Görkülçü

ارتجالی: دوغاچ‌لاما Doğaçlama

استتیزم: گؤرک Görk

استتیک، زیبا: گؤرک‌لو Görklü

انسترومانتاسیون: چالقی‌لاما Çalqılama، چالقی بیلیم Çalqıbilim

انسترومانتال: چالقی‌سال Çalqısal

اوپرا: ییراماج Yıramac (-ماج mac و یا –پاچ paç پسوند بازی-نمایش است، کوتاه و محرف پسوند ماجا maca)

اورکستر مجلسی: اودا کویه‌شگه‌سی Oda küyeşgesi

اورکستر: کویه‌شگه Küyeşge

ایفا کردن: ائدیم‌له‌مه‌کÉdimlemek

ایفاچی: ائدیم‌له‌ییجیÉdimleyici

بازی‌گر تئاتر: یانسیدار Yansıdar

بالرین: تالپی‌چی Talpıçı، تالپار Talpar

باله: تالپی Talpı

باندو: کوی تاخیمKüy taxım

بلندگو: سس ایریلده‌ر Ses irilder

بوزلاق Bozlaq: نوعی اوزون هاوا

پارچه‌ی موسیقی: تیکه Tike

پانتومیم: تومپاج Tumpaç (-ماج mac و یا –پاچ paç پسوند بازی-نمایش است)، توم اویون Tumoyun، توم گؤسته‌ری‌سی Tum gösterisi (از مصدر تومماق Tummaq)

پرده‌ی موسیقی: کؤک Kök

پوئما: قوشاق Qoşaq

تار (ساز): تئل‌لی Télli

تراژدی: بوزلاما Bozlama

ترانه: های Hay، ییرلامYırlam

ترانه‌خوانی: های‌لاما Haylama

تصنیف کردن: باغداماق Bağdamaq

تصنیف: باغدا Bağda

تغنی: ییرلاییش Yırlayış

تفریح کردن: ائیله‌نمه‌ک Éylenmek

تفریح، سرگرمی: ائیله‌نجه Éylence

تک‌نوازی: تک کوی‌لو Tekküylü

تمپو: دیزه‌م Dizem

تمدن: اویقارلیق Uyqarlıq

تون، لحن: تینی Tını

تئاتر: یانسیماج Yansımac (-ماج mac و یا –پاچ paç پسوند بازی-نمایش است)، یانسیل Yansıl

جشن و ضیافت همراه با آواز و غریو و موسیقی: سور Sur

چندنوازی: چوخ کوی‌لو Çoxküylü

خواندن: ییرلاماق

خواننده: ییراغوYırağu ، ییراوYırav ، ییرچیYırçı ، ییرلاییجیYırlayıcı ، ییرار Yırar، های‌چی Hayçı، های‌لار Haylar

دراکه: آنلاق Anlaq، قاناجاق Qanacaq

دوتار: قوشاتئل‌لی Qoşatélli

دوئت: ایکیل İkil

رسیتال: کوی‌له‌تی Küyleti

رقاص: بییی‌چی Biyiçi، بییه‌ر Biyer

رقص: بییی Biyi

رقصیدن: بیییمه‌ک Biyimek، بییی‌له‌مه‌ک Biylemek، بیییشمه‌ک Biyişmek (با هم رقصیدن)

رول، نقش (بازیگری): اوینام Oynam

ریتم: تارتیم Tartım

زیبائی‌شناسی: گؤرک‌بیلیم Görkbilim

ژانر ادبی: گؤرکول چئشین Görkül çéşin

ژانر: چئشین Çéşin

ساز آشیقی-باخشی: قوپوز Qopuz، چؤگور Çögür

ساز بادی نظامی: بورو Boru (بورقو Burqu) (کوراوغلو بوروسو، عوثمانلی بوروسو)

ساز بادی: پوف‌له‌مه‌لی Püflemeli، اؤتدورمه‌لی Ötdürmeli

سبک، اسلوب، طرز: بیچه‌م Biçem

سراینده: قوشان Qoşan

سرود دینی، الهی: تانری‌دام Tanrıdam

سرود ملی: اولوسال آییتیم Ulusal ayıtım

سرود: آییتیم Ayıtım

سرودن: قوشماق Qoşmaq

سروده: قوشقو Qoşqu

سه تار: اوچ تئل‌لی Üçtélli

سوپرانو: اؤته‌ر Öter

سولیست: ییراوYırav ، ییراغو Yırağu

شاعر: قوشار Qoşar، قوشوق‌چو Qoşuqçu

شاعرانه: قوشارجا Qoşarca

شعر تورکی (نوعی قالب شعر آشیقی): قوشما Qoşma

شعر معاصر: دیزه‌له‌ک Dizelek

شعر: قوشوق Qoşuq

شعرگونه: قوشاریمتیل Qoşarımtıl، قوشارسی Qoşarsı

شعرواژه: سیجیر Sicir، سیجیرله‌مه Sicirleme (صورت اولیه‌ی ادبی که نه هنوز به مفهوم امروزی شعر و نه به مفهوم امروزی نثر است).

صدا (معادل Sound): سس Ses

صدا (واضح و روشن): آوارد Avard

صدای جان‌داران (معادل Voice): اؤتوم Ötüm

صنایع ظریفه: اینجه اوزلوق‌لار İnce Uzluqlar

عمل (موسیقی): ایشİş

غزل: سئوگی قوشوقSévgi qoşuq

فراخوان: آواوا Avava (در اصل صدای فراخوان جهت جمع شدن برای بازی پس از برداشت خرمن)

فرهنگ: اکینج Ekinc

فستیوال موسیقی: کوی سورو Küy sürü

فستیوال: سور Sür، سورول Sürül

قطعه (موسیقی): تیکهTike

قطعه‌ی آوازی: ییرال تیکه Yıral tike

قطعه‌ی سازی: چالقی‌سال تیکه Çalqısal tike

قطعه‌ی موسیقی: تیکه Tike

کار (موسیقی): ایشİş

کلید: آچار Açar

کور خوانی: اورلام Orlama، اورلاشی Orlaşı

کور، خورو: اور Or

کومدی موزیکال: کویه‌ل گولدورو Küyel güldürü

کونسرت: کوی‌له‌شی Küyleşi، کویه‌نتی Küyenti

کونسرواتوار، دانشکده‌ی موسیقی: کوی یورت Küyyurd

گفته: قوشوقQoşuq  (عروض)، قوشقوQoşqu  (هجایی)، قوشماQoşma  (عاشقانه)، سیجیرSicir  (شعرواره)

گوینده: ییراغو Yırağu، ییراو Yırav، ییرچی Yırçı، ییرلاییجی Yırlayıcı

مارش: سوییری Süyırı

مجموعه: جؤنگCöng

مدنیت: اویقارلیق Uyqarlıq

مسابقه‌ی آهنگ و ترانه: هاییم Hayım

مسابقه‌ی بین آشیق‌ها: آییتیشما  Ayıtışma

مشاعره: آییتیش Ayıtış

مصراع: دیزه Dize

معرفت: ارده‌م Erdem

مغنی: ییراغوYırağu ، ییراوYırav ، ییرچیYırçı ، ییرلاییجیYırlayıcı ، ییرار Yırar

مقام (در موسیقی): اورنام Ornam

مقام (دولتی، اجتماعی): قونام Qonam

ملودی: ازگی Ezgi

منظومه: قوشاق Qoşaq

موزیسین: کوی‌چو Küyçü، کویه‌مه‌ن Küyemen

موزیک راک: ساللار کوی Sallar Küy

موزیکال: کویه‌ل Küyel

موسیقی اجرا کردن: کویه‌مه‌ک Küyemek، کوی‌له‌مه‌ک Küylemek

موسیقی آیینی: تؤره‌سه‌ل کوی Töresel küy

موسیقی بی کلام، انسترومنتال: چالقی‌سال کوی Çalqısal küy

موسیقی پاپ: ائلگون کوی Élgün Küy

موسیقی سنتی: گله‌نه‌ک‌سه‌ل کوی Geleneksel Küy

موسیقی علمی: بیلیم‌سه‌ل کوی Bilimsel Küy

موسیقی فولکلوریک: بودون کوی Budun Küy

موسیقی کلاسیک: کؤک‌له‌شیک کوی Kökleşik Küy

موسیقی محلی: یئره‌ل کوی Yérel Küy

موسیقی معاصر: چاغ‌داش کوی Çağdaş Küy

موسیقی مقامی: اورنام کوی Ornam Küy

موسیقی مودرن: یئنی‌جیل کوی Yénicil Küy

موسیقی نظامی: سوکوی Sü Küy

موسیقی، موزیک: کوی Küy

موسیقیائی: کوی‌سه‌ل Küysel

موسیقی‌دان: کویه‌ر Küyer

موسیقی‌شناسی: کوی بیلیمی Küybilimi

میم: توم Tum (از مصدر تومماق Tummaq)

میمیست: توم‌چو Tumçu

ندا (امداد و دادخواهی): هارای Haray

ندا: بانگBang, Ban  (تورکی است)

ندای بلند: گوربانگGürbang  (گور: شدید، قوی. گوربانگ به صورت گلبانگ به فارسی وارد شده است)

نغمه: ازگیEzgi

نقرات: ییرلاشیم Yırlaşım، ییرلاشی Yırlaşı، هاییرما Hayırma

نمایش ایمائی: تومپاج Tumpaç (-ماج mac و یا –پاچ paç پسوند بازی-نمایش است)، توم اویون Tumoyun، توم گؤسته‌ریسی Tum gösterisi (از مصدر تومماق Tummaq)

نواختن آلت موسیقی (بادی): اؤتدورمه‌ک Ötdürmek

نواختن آلت موسیقی: چالماق Çalmaq

نواختن سازهای بادی نظامی: آغراتماق Ağratmaq، آغریلماق Ağrılmaq

نواختن موسیقی (خودمانی، غیر فورمال): کوی‌له‌نتی Küylenti

نواختن: کوی‌له‌مه‌کKüylemek

نوازنده: چالقی‌چی Çalqıçı

نوازنده‌ی ساز آشیقی (بدون آواز) : قوپوزچو Qopuzçü، چؤگورچو Çögürçü

نوبه: سیرالیSıralı

نوشته‌ی ادبی: گؤرکول یازی Görkül yazı

هم‌خوانی: اورلاما Orlama، اورلاشما Orlaşma، ییراشما Yıraşma

هم‌نوازی کردن: کویه‌شمه‌ک Küyeşmek

هم‌نوازی، گروه‌نوازی: کویه‌شیم Küyeşim، کوی‌له‌شمه Küyleşme، کوی‌له‌شیم Küyleşim

هنر: اوزلوق Uzluq

هنرپیشه: اوینامان Oynaman

هنرکده: اوزلوق یورت Uzluqyurd

هنرمند: اوزلو Uzlu، اوزمانج Uzmanc

هنرمندانه: اوزلوجا Uzluca

هنرهای زیبا: گؤزه‌ل اوزلوق‌لار Gözel uzluqlar، گؤرک‌لو اوزلوق‌لار Görklü uzluqlar

هنری: اوزلوق‌سال Uzluqsal

ووکال: ییرال Yıral، ییرسال Yırsal

ووکالیست: ییرامان Yıraman

---

[1] «Ceddin Deden» Турецкий марш 1911 года (feat. Николай Кириллов)

https://www.youtube.com/watch?v=uTCNcP5UVoU

Музыка и стихи Али Риза Бея (Ali Riza BEY)

Академический ансамбль песни и пляски Российской Армии имени А.В.Александрова,  feat. Николай Кириллов / Red Army Choir

Турция, Стамбул Концертный зал Джемал Решит Рей (Cemal Reşit Rey Concert Hall) 4 апреля 2017 г.

[2] Ottoman military band

https://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman_military_band

[3] سه سلام-سرود نظامی تورکی از اوردوی دولت تورک افشاری

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/06/blog-post_5.html