سولطان بایزید دوم عثمانلی به شاه اسماعیل اول صوفوی قیزیل‌باش - پادشاه را با دین و مذهب، که از امور معنویه و اخرویه است، چه کار؟

 

در ضرورت جدایی دین از دولت. از توغرانامه‌ی سولطان بایزید دوم عثمانلی به شاه اسماعیل اول صوفوی قیزیل‌باش- ١٥٠٤: 

«مملکت پادشاه می‌خواهد، پادشاه مملکت و رعیت. و این هر دو به عدالت معمور و مرفه می‌شود. پادشاه با دین و مذهب، که از امور معنویه و اخرویه است، چه کار دارد؟»

 

Sultan Bayezid II, Dinle devlet işlerinin karıştırılmaması hakkında, Birinci Şah İsmail Kızılbaş Sofusuna yazdığı tuğranâmeden - 1504:

“Ülke kral ister, kral ülke ve tebaa. Ve bunların ikisi de adaletle mamur ve müreffeh olur. Manevi ve uhrevi meselelerden olan din ve mezheple kralın ne işi ve alakası var?”

چیزی که سلطان بایزید دوم عثمانلی به عنوان نصیحت به شاه اسماعیل اول، صوفوی قیزیل‌باش بنیادگرا می‌گوید کاملا واضح است: کشور و حاکم آن نباید در امر دین و مذهب دخالت کنند. زیرا بر عکس کشور و حاکم آن، این‌ها اموری معنوی و اخروی هستند. آنچه کشور و پادشاه باید در آن دخالت کنند امر عدالت است که در صورت برقراری آن، هر دو را مرفه و معمور می‌کند.

این تؤره و یا عرف دولت‌مداری تورک، همان فلسفه‌ی دولت‌مداری مودرن و لائیسیزم است: دین‌داران حق دارند که در سیاست دخالت کنند و سیاسیون می‌توانند تمایلات و اعتقادات دینی داشته باشند. اما موسسه‌ی دین اورگانیزه و متولیان آن (روحانیون، موللاها، کشیش‌ها، کلیسا و مسجد و ....) نمی‌توانند در امور دولت دخالت کنند، چه برسد به این که در اقتدار سیاسی شریک و یا بر دولت حاکم شوند.

دولت مودرن بی دین است. زیرا دولت و دولت‌مداری امری دنیوی است، اما دین و اعتقادات و ... اموری معنوی و غیر دنیوی هستند. دین و مذهب و مخصوصا متولیان دین (روحانیون، موللاها، کشیش‌ها، کلیسا و مسجد و ....) ربطی به اقتدار سیاسی و تقسیم قدرت سیاسی ندارند و بالکل – مانند نظامیان و ارتش .... - باید خارج از این مقولات نگه داشته شوند. همانگونه که دولت و اقتدار سیاسی نباید در امور دین و مذهب دخالت کنند، متولیان دین و مذهب هم نمی‌باید در امر دولت و اقتدار سیاسی مداخله نمایند. دولت دینی و دولت تحت کونترول و حاکمیت متولیان دین، در جهان مودرن و مدنی و انسانی و توسعه یافته جایی ندارد. 

Osmanlı Sultan İkinci Bayezid’in köktendinci Kızılbaş Sofu Birinci Şah İsmail’e öyüt olarak söylediyi oldukça açıktır: Ülke ve onu yönetenlerin din ve mezhep işlerine karışmamaları gerekir. Çünkü ülke ve yönetimin tersine, bunlar manevi ve uhrevi konulardır. Ülke ve onu yönetenlerin karışması gereken, Adalet olayıdır ki bunu uygulayabilirlerse ikisi de müreffeh ve mamur olurlar.

Bu Türk töre ve devletçilik geleneyi, modern devletçilik ile laisizmin de felsefesidir. Dindarların siyasete girmeye ve karışmaya hakları vardır ve siyaset insanlarının dinsel inanç ve eyilimleri olabilir. Ancak organize din ve onun mütevellileri (Din adamları, Mollalar, Papazlar, Kilise, Cami, ...) devlet işlerine karışamazlar, hele siyasi iktidara ortak veya devlete hakim olamazlar.

Modern devlet dinsizdir. Çünkü devlet ve devletçilik dünyevi işlerdir. Oysa din ve inanç vs manevi ve dünyevi olmayan işlerdirler. Din ve mezhep ve özellikle din mütevellileri (Din adamları, mollalar, papazlar, kilise ve cami vs) siyasi iktidar ve siyasi iktidarı paylaşma ile her hangi bir ilgileri olmamalı ve askerlerle ordu gibi bütünüyle bu alanların dışında tutulmalıdırlar. Devletin din ve mezhep işlerine karışmaması gerektiyi gibi, din ve mezhep mütevellileri de devlet ve siyasi iktidara karışmamalıdırlar. Din devleti ve din mütevellileri hakimiyeti altında bulunan devletin, modern, uygar, insancıl ve gelişmiş toplumlarda yeri yoktur.