میرزا مهدی خان تبریزی ‌از رهبران حرکت مشروطیت: زبان تورکی را باید به ‌زور و با باز کردن مدارس فارسی از بین ببریم!

 

میرزا مهدی خان تبریزی ‌از رهبران حرکت مشروطیت:

زبان تورکی را باید به ‌زور و با باز کردن مدارس فارسی از بین ببریم!

 

مئهران باهارلی

 

در این مقاله ‌بندهایی از یک مقاله‌ی منتشره‌ در نشریه‌ی حکمت چاپ مصر در سال ١٩٠٧، به ‌قلم میرزا مهدی خان زعیم الدوله‌ی تبریزی را نقل کرده‌ام. حکمت از نشریات برون‌مرزی‌ای بود که تأثیر بسیاری در شکل دادن به گفتمان‌ها و شعارها و سیاست‌های ‌مشروطه‌طلبی در ایران داشتند و توانستند آن را از یک حرکت اصلاحی قاجاری مودل عثمانلی به‌ یک حرکت مهندسی ملی برای آفرینش ملت فارس‌زبان و آریانژاد ایران و یک حرکت سیاسی – تروریستی برای ساقط کردن قاجاریه‌ و پایان دادن به حاکمیت سیاسی تورک بر ایران تبدیل نمایند. مشخصا جریده‌ی حکمت و دیگر نشریات تاسیس شده‌ توسط شخصیت‌های تبریزی کؤزقامان و خائن تورک مانند اختر، نسلی از نخبه‌گان تورک خود فارس‌انگار و متنفر از تورک را تربیت نمودند که ‌بسیاری بعدها به ‌رهبران حرکت ضد تورک مشروطیت مبدل شدند.

 

میرزا مهدی خان در این بندها می‌گوید باید زبان‌های تورکی و عربی و کوردی رایج در ایران را به ‌زور و مجبورا از بین برد. زیرا یکی بودن زبان و دین واحد تمام اهالی یک کشور برای دوام و بقاء آن کشور و ملت و حفظ استقلالشان ضروری است. او می‌گوید در این راستا باید زبان فارسی را در کشور از جمله‌ با باز کردن مدارس فارسی‌زبان تعمیم داد. وی وجود تورکی (و عربی و کوردی) در ایران را ناشی از بی مبالاتی و سیاست‌های طبقات حاکم دولت‌های تورک سلجوقی و اتابکان و قیزیل‌باشیه‌ (صفوی) می‌داند و ادعا می‌کند ایرانیان که‌ از نخستین روز خداوند به ایشان نهاد و سرشت پاک اعطا کرده است ‌بالاخره (با حرکت مشروطه) ‌کشورشان را از پلیدی و وجود بیگانه‌گان و ملت غالبه‌ – یعنی تورک‌ها – تصفیه ‌خواهند کرد. وی اعتراف می‌کند فارسی فعلی که‌ زبانی شیرین و نمکین و موسیقیایی است، دارای عیوب و نواقصی است که‌ مانع از مقبولیت آن در نزد عوام و خواص شده‌ است. ....

 

نقل قول از مقاله‌ی میرزا مهدی خان تبریزی در نشریه‌ی حکمت، شماره‌ی ٩٠٠، سال شانزدهم، پنج شنبه، ٢١ ماه‌ دیسامبر سال ١٩٠٧ میلادی

پایه‌ و مایه‌ی بقاء و دوام و ثبات استقلال یک ملت، بسته ‌به ‌بقاء و دوام و توحید زبان آن ملت است.

«.... مطلب را پوست کنده ‌و روک و کوتاه‌ می‌نویسیم و می‌گوییم: برای دوام و بقاء کشوری، یک بودن زبان و یک بودن دین اهالی آن کشور [لازم] است .... ایرانیان از سجیت پاکشان که ‌خدای از نخستین روز در نهادشان گذارده ‌است هیچ گاه‌ زبونی را بر خود روا ندانند. اگرچه ‌گاه‌گاهی مغلوب ملت قاره ‌شده‌اند، ولی از غم بی آلتی افسرده ‌و پی فرصت گشته‌ و به ‌ناگهانی برخاسته ‌دمار از روزگار امت غالبه ‌در آورده، کشورشان را از پلیدی و وجود بیگانه‌گان بپرداخته‌‌اند ....

....، از این رو حفظ زبان باعث استقرار دولت و سبب استمرار کیان و موجب دوام [و] استقلال ملت است. مثل اینکه‌ نیاکان کردند و شد، و هندی‌یان و ارمنی‌یان می‌کنند و خواهد شد. ... پس ما را هم [ضروری] است که‌ اول زبان پارسی را در کشور خودمان تعمیم دهیم و بقیه‌ الباقیه‌ی [زبان‌هایی] هم که‌ - از تورکی و عربی و کوردی - در ایران از عدم مبالات و یا از سیاست طبقات ملوک «سلجوقیه‌ و اتابکان و صفویه [قیزیل‌باشیه]» به ‌جا مانده ‌است، قسراً و جبراً به‌ باز کردن مدارس صحیحه ‌به ‌پارسی مبدل سازیم. زیرا آن چنانکه ‌حفظ زبان باعث دوام [و] استقلال ملت است، همچنان توحید زبان هم مورث بقاء و ثبات ملت است....

چون از این مقدمه‌ی مختصر فارغ شدیم انشاء الله ‌[در] شماره‌های آینده‌ کجواجی و عیوب و نواقص پارسی‌ی کنونی [را] به ‌قدر امکان خواهیم آشکار آورد. تا این زبان شیرین و [...] «لغت» نمکین پارسی که ‌به ‌گفتار دانایان فرنگ ز[بان] موسیقی است، به ‌رونق نخستین باز گردد و مقبول خ[اص] و عام افتد ...».

چند توضیح:

١-جنبش مشروطیت، یک حرکت ضد تورک برای ساقط کردن دولت قاجار به‌ سبب تورک بودن خاندان قاجاریه، و خاتمه‌ دادن به‌ حاکمیت سیاسی تورک بر ایران، به‌ سبب بیگانه ‌و اشغاگر بودن تورک‌ها بود. بنا به ‌رهبران و تئوریسین‌های حرکت مشروطه ‌مانند میرزا مهدی خان تبریزی، تورک‌های پلید به‌ لحاظ نژادی لیاقت حاکمیت بر ملت ایران که‌ دارای نهاد و نژاد پاک بود را نداشتند.

٢-میرزا مهدی خان تبریزی، شخصیتی از نسل و زمره‌ی کؤزقامان‌ها و خائنین تبریزی متنفر از تورک در اواخر قرن نوزده‌ و اوائل قرن بیستم است. این نسل و زمره‌ی خائنین تبریزی به‌ واقع مهم‌ترین عامل در ایجاد مفهوم ملت ایران و ناسیونالیسم ایرانی فارس‌محور و نژادپرستی آریایی در دوره‌ی پیش و پس از مشروطیت و نخستین تئوریسین‌ها و طراحان سیاست‌های دولت ایران (دولت مشروطه‌ و سپس دولت پهلوی) برای نسل‌کشی زبانی و ملی تورک در ایران هستند.

٣-میرزا مهدی خان تبریزی، در این جملات کوتاه‌ بسیاری از گفتمان‌های ملی حرکت مشروطه‌ و عموما ناسیونالیسم ایرانی ضد تورک را شمرده ‌است: ملت ایران دارای نهاد و نژاد پاک است. زبان ملت ایران زبان نمکین و شیرین فارسی است. حاکمین تورک بیگانه‌ و پلید هستند. تورکی زبان ملت غالبه‌ی تورک است که ‌می‌باید با زور و قوه‌ی قهریه‌ نابود شود و فارسی جای‌گزین آن گردد. مهم‌ترین تدبیر برای نابود ساختن زبان تورکی، تعمیم زبان فارسی مخصوصا با تاسیس مدارس فارسی‌زبان است. ...

٤-تاریخ‌نگاری آزربایجان‌گرا، جمهوری آزربایجان شوروی و فعالین سیاسی آزربایجانی مخصوصا تبریزی در طول قرن بیستم و «حرکت ملی آزربایجان» هم اکنون، با وارونه‌نمایی از حرکت ضد تورک مشروطه، تقدیم خائنین و وطن‌فروشان مخصوصا تبریزی مشروطه‌طلب مانند میرزا مهدی خان به صورت شخصیت‌های ملی، تمجید از نشریات فارسی و پان‌ایرانیستی مانقورت‌ها و خائنین تبریزی مانند حکمت و اختر و ....، مفاخر آزربایجان نامیدن موسسین مدارس فارسی‌زبان در آزربایجان و دیگر مناطق تورک‌نشین در دوره‌ی مشروطیت که ‌چیزی نبود جز خیانت به ‌ملت تورک، تشکیلات فارس‌گرا و ضد تورک و تروریستی دوره‌ی مشروطیت مانند انجمن آزربایجان تهران و انجمن غیبی تبریز و .... را تشکیلاتی ملی نشان دادن، ادامه‌دهنده‌گان این خیانت‌ها مانند دموکرات‌های آزربایجان و آزادی‌ستان در سال‌های جنگ جهانی اول و رهبران ایران‌گرا و ضد تورک حکومت ملی آزربایجان در سال‌های جنگ جهانی دوم را تقدیس نمودن و بوت‌سازی از آن‌ها، .... مانند آن خائنین بلکه‌ به ‌طور مضاعف به ‌ملت تورک خیانت کرده ‌و می‌کنند. تاریخ‌نگاری آزربایجان‌گرایانه و آزربایجان‌گرایان همچنین با این ادعا که گویا سیاست نسل‌کشی زبانی و ملی تورک در ایران با رضاشاه شروع شد، عامدانه و بی شرمانه مردم تورک را فریب می‌دهند که خود خیانتی دیگر است. زیرا نخستین تئوریسین‌ها و طراحان اصلی سیاست نسل‌کشی زبانی و ملی تورک در ایران، حتی آفریننده‌گان عمده‌ی مفهوم ملت ایران با زبان ملی فارسی و نژاد آریایی و .... خود آزربایجان‌گرایان و حرکت‌ها و تشکیلات و شخصیت‌های آزربایجانگرا مانند همین میرزا مهدی خان تبریزی هستند.

بیوگرافی مختصر میرزا مهدی خان تبریزی: دوکتور میرزا محمد مهدی خان تبریزی ملقب به ‌زعیم الدوله‌- رئیس الحکما (١٨٣٧ـ١٩١٥) صاحب امتیاز، مدیر مسئول و منشی ، همکار و محرر مجله‌ی فارسی حکمت چاپ قاهره‌ بود. وی پس از پایان تحصیلات در تبریز و استانبول به ‌مصر رفت. در قاهره‌ اقامت گزید و سه‌ سال قبل از کشته ‌شدن ناصرالدین شاه‌ جریده‌ی سیاسی و علمی و ادبی و تجاری حکمت، نخستین نشریه‌ی فارسی‌زبان در یک کشور عربی را از ۲١ سپتامبر ۱۸۹۲ تا۳۰ مه ‌۱۹۱۱ نزدیک به‌ بیست سال منتشر کرد.

میرزا مهدی خان تبریزی دارای هویت ملی تباری تورک، اما مانند بسیاری از نخبه‌گان تبریزی در قرن نوزده ‌دارای هویت ملی انتخابی ایرانی یعنی معتقد به‌ وجود ملتی به ‌اسم ملت ایران با زبان ملی فارسی؛ و به ‌لحاظ سیاسی یک مشروطه‌طلب ایران‌گرا، به ‌شدت فارس‌گرا، نژادپرست آریایی، یک آزربایجان‌گرای پان‌ایرانیست، شخصیتی ضد تورک و متفر از تورک، ضد عثمانلی – تورکیه ‌بود. وی که‌ فارسی را زبان ملی خود و همه‌ی مردمان ایران مخصوصا تورک‌ها می‌دانست و خواستار نابود کردن زبان تورکی بود (مانند بسیاری از نخبه‌گان تبریزی قرون نوزده و بیست، از کسروی و ارانی گرفته تا فیوضات و ناصح ناطق و ....)، به ‌پارسی سره‌نویسی و واژه‌سازی فارسی هم تمایل داشت (استفاده ‌از سپاس‌داری به جای تشکر، برزخ به‌ جای کانال، تافت‌خانه‌ به ‌جای مطبعه‌ و چاپ‌خانه، پیام‌نگار به ‌جای خبرنگار، دستور به ‌جای مشروطه، ...). او حتی نام فارسی را به ‌غلط و به‌ صورت پارسی می‌نوشت، در حالیکه ‌پارسی و فارسی دو مفهوم متفاوتند (پارسی: نام زبان پرس‌های باستان که زبانی مرده است. فارسی: زبانی هیبرید محصول در هم آمیختن عربی و چندین زبان ایرانیک از جمله پارسی مذکور و تورکی و موغولی و ....).

مانقورت: برده‌گان و بنده‌گانی عامی مغزشویی و از خود بیگانه شده که به شکلی ناخودآگاه و بی شعور و کورکورانه و کاملا با تسلیمیت بر علیه جمعیت و ملت خود، به رژیم‌ها، ایدئولوژی‌ها و سیاست‌های دشمنان و مستولیان بر خویش خدمت می‌کنند.

کؤزقامان: افرادی عموما فرصت‌طلب به دنبال منفعت شخصی و تحصیل کرده و تربیت شده توسط دشمنان و مستولیان بر یک جمعیت و ملت، که آگاهانه به نفع آن دشمنان و مستولیان به جمعیت و ملت خود اهانت و خیانت می‌کنند. کؤزقامان‌ها داوطلبانه تمام میراث و نشانه‌های هویتی جمعیت و ملت خود را مانند زبان و اسم شخصی خود و اسم جمعیت و ملت خود و سنن و آداب و رسوم و مذهب و دین و تاریخ ملی خود و .... را انکار کرده و همه را با زبان و اسامی و تاریخ ملی و دین و آداب و رسوم و ... دشمن مستولی جای‌گزین می‌کنند.

کجواجی: حالت و چگونه‌گی کجواج، کجی، معوجی، ناراستی

قسراً: قهراً، جبراً، به ‌ناچار، به‌ ناخواست، به ‌ناخواه، به ‌زور، به ستم

برای مطالعه‌ی بیشتر:

کتاب درسی مشروطیت: بعد از این تورکی حرف نزنیم. اگر او تورکی حرف زد جواب ندهیم

http://sozumuz1.blogspot.com/2017/04/blog-post_19.html

کتاب درسی دوره‌ی مشروطیت: زبان مردم تورک در آزربایجان قبل از غلبه‌ی موغول، فارسی بود

https://sozumuz1.blogspot.com/2020/02/blog-post_9.html

میرزا مهدی خان تبریزی ‌از رهبران تبریزی حرکت مشروطیت: زبان تورکی را باید به ‌زور و با باز کردن مدارس فارسی از بین ببریم!

http://sozumuz1.blogspot.com/2022/09/blog-post_18.html

مخالفت مرامنامه‌ی فرقه‌ی اجتماعیون عامیون (برنامه‌ی جمعیت مجاهدان) دوره‌ی مشروطیت با حقوق زبانی و ملی ملت تورک

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/04/blog-post_18.html

مرامنامه‌ی فرقه‌ی اجتماعیون ایران (حزب دموکرات) در دوره‌ی مشروطیت و انکار مساله‌ی ملی و حقوق زبانی، و مخالفت با فدرالیسم در آن

http://sozumuz1.blogspot.com/2019/02/blog-post_3.html

مخالفت دولت مشروطه با تحصیل به زبان تورکی و ممنوع کردن آن در سال ١٩١٨

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/10/blog-post.html

مرامنامه‌ی فرقه‌ی سوسیالیست ایران و نفی فدرالیسم ملی و حقوق زبانی

http://sozumuz1.blogspot.com/2018/07/blog-post_21.html

 

متن تورکی نطق مظفرالدین شاه در لزوم اصلاحات رادیکال، ترجمه‌ی مهدی‌خان تبریزی مدیر روزنامه‌ی حکمت قاهره

http://sozumuz1.blogspot.com/2021/03/blog-post_9.html