سید توفیق همدانی-١٩١٩:
نقشه‌ی ارمنستان بزرگ؛ خیالی و موهوم، و نقشه‌ی
یک هیولاست
ارمنیان به جای دربان و خدمت‌کار شدن در قصری
بزرگ، برای صاحب شدن به خانه‌ای کوچک تلاش کنند
مئهران باهارلی
در این نوشته بخشی از یک مقاله‌ی سید محمد توفیق همدانی به زبان تورکی، از رهبران ملی تورک و از پیشگامان حرکت ملی دموکراتیک تورک در باره‌ی مساله‌ی ارمنی و ادعاهای ارضی ماکزیمالیستی و توسعه‌طلبی ارمنی در پایان جنگ جهانی اول را آورده‌ام. این مقاله «آسیا اقوامی و صلح قونفئرانسی-ائرمه‌نی، یهودی و عرب مساله‌له‌ری» و بخش مربوط به ارمنیان آن «ائرمه‌نی مساله‌سی» نام دارد و سید محمد توفیق همدانی آن را در نشریه‌ی سبیل الرشاد - ٢٧ مارس سال ١٩١٩ منتشر کرده است.
سید محمد توفیق همدانی در مقاله‌ی خود می‌گوید که نقشه‌ی ارمنستان ادعایی ارامنه که در آن هنگام به «جامعه‌ی اقوام» ارائه کرده بودند، یک نقشه‌ی نشان دهنده‌ی پراکنده‌گی قوم ارمنی در منطقه نیست، بلکه نقشه‌ای موهوم و خیالی از یک هیولا و یک امپراتوری عظیم است که از سواحل دریای خزر و دریای سیاه تا دریای مدیترانه امتداد می‌یابد و شامل دریاچه‌ی اورمیه و شهر اورمیه هم می‌شود. وی می‌گوید آن جائی که در تاریخ قدیم و صرفا در روی کاغذ به شکلی مبهم با نام ارمنستان نشان داده می‌شد، عصرهاست که دیگر وجود خارجی ندارد، تماما به سرزمین مسلمانان مبدل شده و کوچک‌ترین رد و آثار و نفوذی از ارمنیت در آن باقی نمانده است. برای تحقق یک دولت اینچنین فراگیر ارمنستان، میلیون‌ها نفوس و جمعیت لازم است. در حالیکه ارمنیان به لحاظ عددی دارای جمعیتی بسیار اندک هستند و در هر کیلومتر این اراضی صرفا چند نفر ارمنی ساکن است.
علاوه بر آن، همانطور که خود ارمنی‌های منصف و وقور هم واقف هستند، تاسیس همچو دولت ارمنستان در این منطقه هیچ فائده‌ای به جز ایجاد شرارت‌های بسیار در آینده نخواهد داشت. زیرا ملل دیگر داخل در این دولت ارمنستان موعود هم هرگز حکمرانی ارمنی بر خود را نخواهند پذیرفت. با آن مطالبات ماکسیمالیستی و خواست‌های ارضی دور و دراز و گسترده، این دولت ارمنی، همواره در تعارض با دولت‌ها و ملت‌های مسلمان همسایه‌ی خود که از چهار سو او را احاطه کرده‌اند خواهد بود.
وی می‌گوید که خواست‌ها و مطالبات ارمنیان آنچنان گزاف و زیاده‌خواهانه است که نخست فرانسه و سپس بریتانیا به انتقاد از آن برخاسته‌اند. وی در این موقع، نوشته‌ای از نشریه‌ی انگلیسی دیلی تلگراف را نقل می‌کند که در آن گفته می‌شود تقاضاهای ارضی ارمنیان باعث حیرت و آزرده‌گی در اوروپا شده است. زیرا با واقعیات جمعیتی-دموگرافیک هیچ تطابقی ندارد، بلکه ارمنیان هر جا را که از لحاظ اقتصادی جذاب یافته‌اند و مراکز تجارتی عمده در شرق را داخل در نقشه‌ی ارمنستان خود کرده‌اند.
س.م. توفیق همدانی می‌گوید که به فرض تاسیس، ارمنیان ثروتمند خارج- عثمانلی حاضر به ترک زنده‌گی راحت خود و مهاجرت به دولت ارمنستان با سرنوشتی مجهول نخواهند شد. و در نهایت، ارمنیان هرگز نخواهند توانست دولت خود را مستقلا اداره کنند. به همین جهت وی به ارمنیان نصیحت می‌کند که «به جای دربان و خدمت‌کار شدن در قصری بزرگ، برای صاحب شدن به خانه‌ای کوچک تلاش کنند»
نکته‌ی جالب توجه دیگر در این مقاله که در سال ١٩١٩ منتشر شده آن است که س.م. توفیق همدانی از «ارمنیان عثمانلی دارای زنده‌گانی و هر گونه گذران راحت و تضمین شده در این کشور» سخن می‌گوید. این نیز موید این واقعیت است که چیزی به اسم نسل‌کشی ارمنی اتفاق افتاده در سال ١٩١٥ وجود نداشته است. زیرا اگر همچو نسل‌کشی‌ای در سال ١٩١٥ به وقوع پیوسته بود، سخن گفتن س. م. توفیق همدانی چهار سال بعد از آن، از «ارمنیان عثمانلی دارای زنده‌گانی و هر گونه گذران راحت در عثمانلی» سخنی سخت مهمل می‌شد.
پایان مقدمه‌ی مئهران باهارلی
ائرمه‌نی مساله‌سی
س.م. توفیق همدانی
سبیل الرشاد، عدد ١-٤٠٠، ٢٤ جمادی الاخر ١٣٣٧، پنجشنبه، ٢٧ مارت ١٣٣٥ [مارس، ٢٧، ١٩١٩]، جلد ١٦
ایمدی بو کوچوک ملت‌له‌رده‌ن «ائرمه‌نی»له‌رله، تعقیب ائتدیک‌له‌ری «ائرمه‌نیستان»ی بیر آز تتبع ائده‌لیم. ائرمه‌نی‌له‌ر طرفی‌نده‌ن یئنی اولاراق چیزیله‌ن خریطه‌یه سطحی بیر نظرله باخیلسا، گؤروله‌جه‌ک‌دیر که بو هیولا بیر ائرمه‌نی عیرقی حدودو دئییل، قوجا بیر ایمپاراتورلوغون قابا تاسلاغی‌دیر. بو موهوم و مخیل خریطه‌یه گؤره ائرمه‌نیستان بیر طرف‌ده‌ن آغ دنیزه، دیگر طرف‌ده‌ن قارا دنیزله بحر خزره قده‌ر امتداد ائتدیک‌ده‌ن باشقا، اورمییه گؤلویله شهری‌نی ایران‌دان کندی توپراغی‌نا قاتمیش و بیر چوخ کیلومئترو اراضی ایله سواحل و لیمان‌لاری بنیمسه‌میش‌دیر. عجبا بو واسع و معظم ایمپاراتورلوغو ائرمه‌نی‌له‌ر نه ایله محافظه و وقایه ائده‌بیلیرله‌ر؟ اساسا بو اراضی‌ی وسیعه بیر ایکی میلیون دئییل، میلیون‌لارجا نفوسو استیعاب ائده‌بیله‌جه‌ک بیر حال‌دادیر. بیلمه‌م که به‌هر کیلومئترو باشی‌نا قاچ ائرمه‌نی او یئرله‌ری اشغال ائده‌جه‌ک‌دیر؟ عددله‌ری، نفوس‌لاری، عیرق‌لاری بو قده‌ر آز بیر یئکون تشکیل ائده‌ن ائرمه‌نی‌له‌ره بو قده‌ر واسع بیر یورت چوخ گلمه‌ز می؟
دئمه‌ک اولویور که ائرمه‌نی‌له‌رین مطالبی او قده‌ر بویوک ایمیش که اولجه فیرانسا مطبوعاتی‌نی اعتراضا سوق ائتدییی گیبی، بو دفعه اینگیلیز مطبوعاتی‌نی دا تنقیده مجبور ائیله‌میش‌دیر. گئچه‌ن هفته «تان» قزئته‌سی بو خصوص‌دا بیر بند مخصوص یازاراق ائرمه‌نی‌له‌ره بیر تاخیم نصایح‌ده بولوندوقدان سونرا دییوردو کی:
«بویوک بیر سارای‌ین قاپی‌چی‌سی اولماق‌دان ایسه، کوچوک بیر خانه‌نین صاحبی اولماق داها خیرلی‌دیر»
بو هفته ایسه «دئیلی تئلئگراف» قزئته‌سی پاریس‌ده‌کی مخابر مخصوصونا عطفا شو سؤزله‌ری علاوه ائدییور:
«ائرمه‌نی ممثل‌له‌ری طرفی‌نده‌ن دون صلح قونفئرانسی حضوروندا بیانات‌دا بولونونجایا قده‌ر ائرمه‌نی مطالبی‌نین درجه‌ی انساعی حقینده هیچ کیمسه‌ده تام بیر فکر یوخ‌دو. ائرمه‌نی‌له‌رین اعظمی مطالب در میان ائتمه‌یه میل ائتمه‌له‌ری موجب حیرت بیر شئی دئییل‌دیر. ائرمه‌نی‌له‌ر طبیعت‌له‌ری اعتباری‌یله بازارلیق خصوصوندا ماهر آدام‌لاردیر. حال حاضری کندی له‌له‌ری‌نده بیر بازارلیغا گیریشمه‌یه مساعد بولونجا، بالطبع فرصتی اهمام ائتمه‌میش‌له‌ردیر.
بونونلا برابر ائرمه‌نی‌له‌ر طرفی‌نده‌ن طلب ائدیله‌ن اراضی‌نین وسعتی پاریس‌ده آز چوخ موجب حیرت اولموش‌دور. ائرمه‌نی‌له‌رین در میان ائتدیک‌له‌ری مدعیاتین محق اولدوغونو عرقی نقطه نظری‌نده‌ن اثبات ائده‌مه‌زله‌ر. هر نه‌ره‌ده اقتصادا آز چوخ علاقه‌دار بولونویورلارسا، اوراسی‌نا ادعای تصرف ائتمیش‌له‌ردیر. بو جمله‌ده‌ن اولاراق شرق‌ین ان مهم مرکز تجارت‌له‌ری‌نده‌ن اولان اسکندرون، آدانا و تیرابزون‌و دا ایسته‌میش‌له‌ردیر. یعنی ائرمه‌نی‌له‌ر هم آوروپادان آسیانین غرب جنوبی‌سی‌نه گئده‌ن شؤمئن دؤ فئر خطی گذرگاهی‌ندان بیر پارچایی، هم ده‌عراق‌ین طبیعی اسکله‌سی اولان لیمانی طلب ائتمیش‌له‌ردیر. بو مطالب‌ده بولونان‌لار، طلب‌له‌ری‌نین رد ائدیله‌جه‌یی‌نی بیلییورلاردی. دیگر طرف‌ده‌ن وحشیانه قتال‌لارین قربانی اولان بو بدبخت ملت حقینده پک سیخی داورانیلماسی، ادعای تصرف ائتدیک‌له‌ری هر یئر حقینده مطلقا اهالی‌سی‌نین آرای عمومیه‌سی‌نه مراجعت ائدیلمه‌سی و قتال‌دان سونرا قالان نفوسونا نظرا اکثریتی تشکیل ائدیپ ائتمه‌دیک‌له‌ری‌نه باخیلماسی دا جائز دئییل‌دیر.
ائرمه‌نی‌له‌ری یاخین‌دان تدقیق ائده‌ن هر کس شوراسی‌نا واقف‌دیر که ائرمه‌نی‌له‌رین مستقل بیر جمهوریت وجودا گتیره‌بیلمه‌له‌ری بیر آز گوج‌دور. طبقی موسوی‌له‌ر گیبی، ائرمه‌نی‌له‌ر ده بدن ایله دئییل، دماغ ایله چالیشماغا آلیشمیش بیر عرق‌دیر. ائرمه‌نی‌له‌ر بو حال‌لاری‌یلا افتخار ائده‌رله‌ر. بیر موسوی حکومتی تشکلونا نه گیبی موانع وارسا، ائرمه‌نی‌له‌ر حقینده ده‌عین مانعه‌له‌ر موجوددور. بیر عسکری تعبیر ایله مقصدی افاده ائده‌لیم: ائرمه‌نی‌له‌ر آراسی‌ندا پک چوخ ضابط، پک آز نفر واردیر. مملکت‌له‌ری داخلی‌نده اشتغالات زراعیه‌ده بولونابیله‌جه‌ک اولان کوردله‌ر کندیله‌ری‌نه خصم جان‌دیر. بو اسباب دولایی‌سی‌یله ائرمه‌نی‌له‌ر جمعیت اقوام‌ین حمایه‌سی‌نه محتاج‌دیر. کندی‌له‌ری اوزه‌ری‌نه اجرای وصایته مامور ائدیله‌جه‌ک دولتین، وظیفه‌سی پک آغیردیر. بو دولتین یئنی مملکتین انکشاف زراعی‌سی ایچون لازم گله‌ن وسائطی تدارک ائتمه‌سی لازم گله‌جه‌یی گیبی، ائرمه‌نی‌له‌رله کوردله‌ر آراسی‌ندا تامین آسایش خصوصوندا دا پک بویوک مشکلاتا اوغرایاجاق‌دیر. مالی نقطه‌ی نظرده‌ن ائرمه‌نیستان‌ین وضعیتی دیگر یئنی مملکت‌له‌رده‌ن چوخ مساعددیر. ائرمه‌نی‌له‌ر زنگین‌دیر. دنیانین هر طرفی‌نه داغیلمیش اولان ائرمه‌نی تجاری‌نین بیر قسمی هر حال‌دا سرمایه‌له‌ری‌نی آلاراق مملکت‌له‌ری‌نه عودت ائده‌جه‌ک‌له‌ردیر»
بیز بو مساله‌یه دئیلی تئلئگراف‌دان داها زیاده علاقه‌دار اولدوغوموز ایچون دییه‌بیلیریز که ائرمه‌نی‌له‌ر بو قده‌ر جمهوریتی گره‌ک دوغرودان دوغرویا و یا خود کندی وصی‌له‌ری واسطه‌سی‌یله هیچ بیر زمان اداره و ادامه ائده‌مه‌زله‌ر. کوردله‌رله ائرمه‌نی‌له‌ر بینی‌نده اؤته‌ده‌ن بری عظیم اختلاف‌لار حکمفرمادیر که‌هپ اراضی‌یه تعلق ائده‌ر. بوندان باشقا ائرمه‌نی‌له‌ر حاکمیت‌له‌ری‌نی هیچ بیر زمان کوردله‌ره قبول ائتدیره‌مه‌زله‌ر. اؤیله بیر ائرمه‌نیستان تشکل ائتسه بیله، ائرمه‌نی اغنیاسی ثروت‌له‌ری‌نی یئنی و عاقبتی مجهول بیر ائرمه‌نیستان‌ا گؤتوره‌مه‌زله‌ر. خصوصی‌یله ممالک عثمانیه‌ده یئرله‌شیپ هر تورلو معیشت و راحتی‌نی تظمین ائده‌ن ائرمه‌نی‌له‌ر، یئنی‌ده‌ن راحت‌له‌ری‌نی قاچیریپ، یئنی بیر تجربه‌یه زمین اولماغی اصلا آرزو ائتمه‌زله‌ر. بوندان باشقا ائرمه‌نی‌له‌رین بو قده‌ر شمول‌لو و واسع امه‌ل‌له‌ری‌نه هم دولت عثمانیه و ایران، هم ده عرب‌له‌رله کوردله‌ر هر حال‌دا معارض بولوناجاق‌لاردیر. اطراف اربعه‌سی‌نی احاطه ائده‌ن حکومات و ملل اسلامیه، ایله‌ری‌ده بؤیله بویوک بیر ائرمه‌نیستان‌ین تحکمونا قارشی قولای قولای سر فرو ائتمه‌یه‌جه‌ک‌له‌ری آشکاردیر. لوئید جورج جناب‌لاری‌نین بو باب‌داکی اجتهاداتی هر زمان ایچون وارددیر. تاریخ صفحه‌له‌ری‌نده کاغذ اوزه‌ری‌نده خیال میال شکلی‌نده وقتی‌یله گؤسته‌ریله‌ن بیر ائرمه‌نیستان بوگون بام باشقا شئی‌له‌ر اولوپ، اورالاری تمامی‌یله اسلام‌لاشمیش و ائرمه‌نی آثار و نفوذوندان هیچ بیر شئی قالمامیش‌دیر. بو اعتراضات منطقیه‌یه باخیلیرسا ائرمه‌نی‌له‌ر بیر چوخ شئی‌له‌ر ایسته‌میش‌له‌ردیر که یاری‌سی‌نی دا بولسالار یینه کارلی چیخاجاق‌لاردیر.
فقط ظن اولونماز که ائتلاف حکومت‌له‌ری ائرمه‌نی‌له‌ره قارشی بو قده‌ر مسامحه‌کارانه داورانسین‌لار. چونکه حقیقتا بو مسائل مهمه یئنی‌ده‌ن ایله‌ری‌ده بیر چوخ فنالیق‌لارین حصولونا یاردیم ائتمه‌ک‌ده‌ن باشقا بیر فائده‌سی اولاماز. بو حقیقتی منصف، آغیرباش ائرمه‌نی‌له‌ر ده اییی بیلیرله‌ر. او حال‌دا ائرمه‌نی‌له‌ر تان قزئته‌سی‌نین دئدییی گیبی، هر حال‌دا کوچوک بیر خانه‌یه صاحب اولماغا چالیشیپ، بویوک سارایا بکچی و اوشاق اولماماغا سعی و غیرت ائیله‌مه‌لی‌دیرله‌ر.
یئرکیپ‌ین یازی‌سی:
باتی آزه‌ربایجان، اورمو گؤلو ایله اورمو شهه‌ری‌نی
«بؤیوک ائرمه‌نیستان» ایچینده گؤسته‌ره‌ن یئرکیپ
برای مطالعه‌ی بیشتر:
سید
محمد توفیق بیگ همدانی
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/09/blog-post_26.html
توفیق
همدانی: برپاکردن طاق نصرت در تبریز در پیشواز اوردوی تورک -اسلام، تقدیم دسته‌های
گل از طرف دختران تبریزی به خلاص‌کاران تورک
https://sozumuz1.blogspot.com/2020/05/blog-post_22.html
س.
م. توفیق به‌ی همدانی: میتینگ میدان سلطان احمد ایرانیان در پیوستن به جهاد سلطان
عثمانی و اعتراض به به دار آویختن یک صد و یازده تن در اورمیه توسط روس‌ها
https://sozumuz1.blogspot.com/2019/10/blog-post_11.html
صاحب
جمع و توفیق همدانی: دولت قاجار تنها با کومک «تورانیان» و «تورک‌ها» می‌تواند
نجات یابد
No comments:
Post a Comment