مکتوب تورکی دوم سپهسالار قیزیل‌باش (صفوی) اولونویان زینل خان بیگدلی شاملو
مئهران باهارلی
در طول محاصره‌ی بغداد به سال ١٦٢٥-١٦٢٦، زینل خان بیگدلی شام‌لی (Zéynel Xan – Zeynel Han Şamlı, Synal Chaen, Zeynal Khan Shamlou) اولونویان (سپهسالار - فرماندهی کل ارتش) اوردوی قیزیل‌باش (صفوی) مراسلات و مکاتبات متعددی با فرماندهی اوردوی عثمانلی احمد حافظ پاشا داشت. این مکتوبات و مرسله‌ها که اکثر آن‌ها به زبان تورکی است دارای اهمیت بسیار در تاریخ نظامی - سیاسی تورک، اوردوهای تورک، تاریخ رسمیت زبان تورکی و تورکی مکتوب - نثر می‌باشند. قبلا در سؤزوموز یکی از مکتوبات تورکی زینلخان، به همراه بیوگرافی مختصر او و شام‌لوها و .... منتشر شده است[1]. در این نوشته، دومین نامه‌ی تورکی وی تقدیم می‌شود.
نامه‌های تورکی زینل خان شاملو
فرماندهی کل اوردوی قیزیل‌باش (صفوی) معرفی شده در سؤزوموز:
قیزیل‌باش (صفوی) اوردوسو
اولو نویانی (باش‌قوموتانی) زینل خان شام‌لی‌نین سؤزوموزده تانیتیلان تورک‌جه
مکتوب‌لاری
Kızılbaş (Safevi) Ordusu Ulu
Noyanı (Başkomutanı) Zeynel Han Şamlı’nın Sözümüz’de tanıtılan Türkçe
mektupları
Turkish Letters From Zeynel Khan Shamlou, Chief Of Staff Of The Qizilbash (Safavid) Army introduced in Sözümüz
نامه‌ای تورکی از فرماندهی کل ارتش دولت قیزیل‌باش (صفوی)
زینلخان بیگدلی شاملو
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/04/blog-post_12.html
مکتوب تورکی دوم
اولونویان زینل خان بیگدلی شام‌لی – سپهسالار قیزیل‌باش - صفوی
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_8.html
رقعه‌ی تورکی زینلخان شام‌لی فرماندهی کل اوردوی دولت
قیزیل‌باش - صفوی
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/05/blog-post_31.html
مکتوب تورکی زینل خان شام‌لی در جواب به نامه‌ی مصلحانه‌ی
حافظ احمد پاشا، و قتل زینل خان توسط شاه صفی
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/06/blog-post_26.html
خلاصه‌ی مضمون نامه: در این نامه زینلخان می‌گوید «حافظ احمد پاشا» سپهسالار عثمانلی در ملاقات با فرستاده‌ی وی «جانی بیگ بیگدلی شاملو» گفته است اکنون که زینلخان جسر - پلی بر شط بهریز ساخته است، سپاهیان عثمانلی تصمیم گرفته‌اند برای نبرد به مصاف سپاه قیزیل‌باش بیایند. زینلخان می‌گوید او با شنیدن این خبر شادی‌آور با عجله به این طرف پل آمده و منتظر آمدن اوردوی عثمانلی است. سپس اضافه می‌کند مرسوم است میهمان را حتی اگر کافر باشد گرامی داشت. بنابراین شایسته است که اوردوی عثمانلی به عنوان صاحب‌خانه من باب مهمان‌نوازی قدم رنجه فرموده و خود با گذر از پل به سوی مهمان یعنی اوردوی قیزیل‌باش پیش بیاید و بدین طریق او را از رنج عبور از پل راحت کند. وی نامه‌ی خود را با این مطلب که منتظر جواب احمدپاشا خواهد بود تا به اقتضای آن عمل کند پایان می‌دهد.
مراسله‌یِ دیگر از جانبِ سپه‌سالارِ مذکور [آنیلان اوُلوُنوْیان‌دان باشقا بیر یازیشما]
صاحبِ سعادت حضرت‌له‌ری‌نین حضورِ كَثِیرِ النُّورلاری‌نا وافر دعالار تقدیمی‌نده‌ن سونرا، مکشوفِ ضمیرِ منیرِ خورشید نظر اولا که:
جانی بیگ ایله سفارش اولموشدو [ایمدی] کیم [زینلخان] آشاغی‌دان جِسْر باغ‌لاییپ، [عوثمانلی اوردوسونون] عسکرِ ظفر اثرِ [قیزیل‌باش] اوزه‌ری‌نه گه‌لمه‌ک‌له‌ری مقرّر ایمیش.
بدین مژده گر جان فشانم، رواست
بو خبرِ بهجت اثری استماع ائیله‌دیک‌ده، تعجیل ایله استقبالا گه‌لیپ، منتظریز.
ظاهراً مهمان گه‌له‌ن‌ده « أَکْرِمِوا الضَّیْفَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً » مضمونو اوزره [داورانیلمالی]. مشقّتِ جِسْر و عبوردان خالی اولماق[یمیز ایچون، عوثمانلی اوردوسو]، قدمِ مبارک رنجه قیلیپ، مهمان‌نوازلیق ایله [بیزی] بیر نئچه قدم قارشی‌لاسا، شَبَرِ اَنْسَبْ و اَلْیَقْ گؤرونور.
از آن طرف، بپذیرد کمالِ تو نقصان
وز این طرف، شرف روزگارِ ما باشد
باقی
دئمه‌ک نه لازم، « وَ الْبَاقِی عِنْدَ شَرَفُ التَّلَاقِی ».
جوابا سرفراز بویورالار، کیم اونا گؤره عمل اولونا.
« ظِلِّكُمْ مَمْدُودٍ »
سؤزلوک:
اَلْیَقْ:
داها یاراشیر، داها یاخیشیق؛ لایق‌تر، درخورتر، سزاوارتر، شایسته‌تر
اَنْسَبْ:
داها اویقون، داها یئرینده. مناسب‌تر، الیق، اولی، ماننده‌تر، هم‌شکل‌تر
جِسْرْ:
آغاچ و دمیر زنجیرله‌رده‌ن یاپیلمیش کؤپرو؛ پل، پل چوبین، پل متحرک از تخته‌های
چوبین و زنجیرهای آهنین
شَبَرْ: باغیش، یاخشی‌لیق، اییی‌لیک، قییاق؛ بخشش، خیر، عطیه، نیکویی، لطف
الْبَاقِی
عِنْدَ شَرَفُ التَّلَاقِی: قالانی‌نی گؤروشدویوموزده سؤیله‌ره‌م. اصطلاحی به معنی
«بقیه را به هنگام ملاقات شریف می‌گویم»
شَبَرِ
اَنْسَبْ و اَلْیَقْ: داها اویقون و داها یاراشیر بیر قییاق. لطف مناسب‌تر و
شایسته‌تر
ظِلِّكُمْ
مَمْدُودٍ: کؤلگه‌نیز سوره‌ک‌لی اولسون
أَکْرِمِوا الضَّیْفَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً: قوناغی آغیرلایین، اؤرته‌گه‌ن (کافیر) اولسا بیله
اؤرته‌گه‌ن: کافر
اۇلۇنوْیان:
سپهسالار
قێیاق: لطف
یازیشما: مراسله، مکاتبه
Ulunoyan Zeynel Han Beydili Şamlı’dan başka Türkçe bir yazışma
Sâhib-i saâdet hazretlerinin huzûr-i kesîr en-nûrlarına vâfir duâlar takdîminden sonra, mekşûf-i zemîr-i münîr-i hurşidnazar ola ki:
Canı Bey ile sifâriş olmuştu [imdi] kim [Zeynel Han] aşağıdan cisr bağlayıp [Osmanlı ordusu’nun], asker-i zafereser [Kızılbaş] üzerine gelmekleri mukarrar imiş
بدین مژده گر جان فشانم، رواست
Bu haber-i behceteseri istima’ eyledikte, te’cîl ile istikbala gelip, muntazırız.
Zâhiren mihman gelende (أَکْرِمِوا الضَّیْفَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً) mazmunu üzre [davranılmalı], meşakkat-ı cisr ve ubûrdan hâli olmağ[ımız içün Osmanlı Ordusu] kadem-i mubarek rence kılıp, mihmannevâzlık ile [bizi] bir neçe kadem karşılarsa (شَبَرِ اَنْسَبْ و اَلْیَقْ) görünür.
از آن طرف، بپذیرد
کمالِ تو نقصان
وز این طرف، شرف روزگارِ ما باشد
Bâki demek ne lâzım, وَ
الْبَاقِی عِنْدَ شَرَفُ التَّلَاقِی
Cevaba serefrâz buyuralar kim ona göre amel oluna!
ظِلِّكُمْ
مَمْدُودٍ
چند توضیح:
١-محاصره‌ی قلعه‌ی بغداد: در ٢٥ ژانویه ١٦٢٣ بغداد که تحت حاکمیت امپراتوری عثمانلی بود، پس از جنگی ٢٠ روزه به تصرف قوای قیزیل‌باش در آمد. سلطان مراد خان چهارم برای استرداد بغداد حافظ احمد پاشا را گسیل داشت. مانقلای سپاه حافظ پاشا به فرماندهی مراد پاشا بیگلربیگی دیار بکر، بدون برخورد با مقاومت مهمی شهرهای کربلا، حلّه، قلعه‌ی ذهاب و مندلی را تسخیر و نجف را محاصره کرد. در ٢١ نووامبر ١٦٢٤ قوای عثمانلی به حوالی بغداد رسید و قلعه‌ی بغداد و قوای قیزیل‌باش مستقر در آن به فرماندهی صفی قلی خان (بعداً به سبب این مقاومت ملقب به شیرعلی) و میرفتاح مین‌باشی را از سه طرف محاصره کرد. شاه عباس اوّل سپهسالار کل اوردوی قیزیل‌باش زینل بیگ شاملو را با سه هزار سوار از «قوْنقۇر اؤله‌نگ» (سلطانیه) در تورک‌ایلی به بغداد فرستاد. خود نیز با قوشونی به طرف بغداد حرکت کرد. زینلخان پس از رسیدن به حوالی شمال شرقی بغداد نامه‌هایی به حافظ احمد پاشا نوشته در آن‌ها او را به پیش آمدن برای جنگ دعوت کرد. حافظ احمد باشا که مردی «خیرخواه، صلاح‌اندیش و طلب‌کار عافیت مسلمانان بود» مایل به درگیری نبود. شاه عباس به تمنای علی بیگ از سانجاق بیگی‌یان کورد که در محاربات آزربایجان اسیر طایفه‌ی تورک بیگدلی شده و توسط برادران زینل بیگ آزاد شده بود، او را به همراه جانی بیگ بیگدلی شاملو و هدایایی نزد فرماندهی عثمانلی برای مذاکرات در باره‌ی تسلیم بغداد به قوای قیزیل‌باش فرستاد. اما مذاکرات به نتیجه نرسید. پس از بازگشت هیئت مذاکره کننده، فرماندهی قوای قیزیل‌باش تصمیم به جنگ برای رفع محاصره‌ی بغداد گرفت. ... نهایتا پس از هفت ماه و بیست روز محاصره (١٣نووامبر ١٦٢٥ تا ٣ جولای ١٦٢٦) حافظ احمد پاشا که موفق به آزاد کردن بغداد از اشغال قوای قیزیل‌باش نشده بود با رفع محاصره عقب‌نشینی نمود....
٢-حیدر سلطان قویول‌حصارلی: زینل بیگ به «حیدر سلطان قویول‌حصارلی» ماموریت داد تا یک پل برای عبور اوردوی قیزیل‌باش از شط بهریز و یا نهر بلادرود در استان دیالی که بر سر راه اوردوی قیزیل‌باش به بغداد قرار داشت بسازد. دستور ساخت این پل را شاه عباس حقیر داده بود. اما زینل خان به سبب بُعْدِ مسافت جائی که مدّ نظر شاه عباس حقیر بود، امر کرد تا جسر مذکور شش فرسخ پایین‌تر در محلی نزدیک‌تر به بغداد ساخته شود. سپس خود در ساحل رودخانه‌ی بهریز منتظر پایان ساخت پل شد. ...
حیدر سلطان از اویماق تورک – تورکمان - قیزیل‌باش «قویول‌حصارلی» (به فارسی به اشتباه قویله حصارلو نوشته می‌شود) منسوب به شهر قویول‌حصار (Koyulhisar, Koyluhisar, Koyunlu Hisar) در نزدیکی شبین‌قاراحصار (Şebinkarahisar)، واقع در شمالی‌ترین بخش ایالت سیواس در حوزه‌ی دریای سیاه آناتولی مرکزی است. اویماق قویول‌حصارلی یکی از اویماقات طائفه‌ی معروف و بزرگ روم‌لو از تورکان قیزیل‌باش نواحی توقات، سیواس و آماسیا در آناتولی شمال مرکزی - مرکزی بود. بخش بزرگی از طائفه‌ی تورک قویول‌حصارلی تا اواخر عهد صفویه در تنکابن سکونت داشتند و خوانین آن، حاکم تنکابن بودند.
٣- خیانات شاه عباس حقیر: دولت عثمانلی‌ستیز قیزیل‌باش زمانی تاسیس شد که امپراتوری عثمانلی اوروپای جنوب شرقی را تحت حاکمیت خود در آورده در حال پیش‌روی به اوروپای جنوبی، مرکزی و غربی (قبرس، مالتا، ایتالیا، مجارستان، اوتریش، آلمان، ...) بود. به همین سبب از همان آغاز توسط کلیسای ارمنی و دولت‌های صلیبی اوروپایی مورد حمایت مشتاقانه و همه جانبه‌ی سیاسی - نظامی قرار گرفت و عملا هم باعث متوقف شدن پیش‌رفت عثمانلی‌ها (تورک‌ها و مسلمانان) در اوروپا گشت. در دوره‌ی شاه عباس حقیر سیاست عثمانلی‌ستیزی این دولت نه تنها ادامه یافت؛ بلکه به اتحاد استراتژیک قیزیل‌باش - صلیبی بر علیه عثمانلی‌یان، و در واقع بر علیه تورکان و مسلمانان تبدیل شد. (در اسناد و گزارش‌های کشیشان کارملی از عثمانلی‌ها صورت «دشمن مشترک» نام برده می‌شود). هجوم شاه عباس حقیر از شرق به قلمروی عثمانلی در عراق عرب ( و قفقاز و تورک‌ایلی) هم در هماهنگی کامل با دول صلیبی اوروپایی و از حمایت تسلیحاتی و سیاسی آن‌ها برخوردار بود. شاه عباس حقیر قبلا از اوروپائیان به دلیل عدم حمله به عثمانلی شکایت کرده و گفته بود اگر سلاطین اوروپا به عثمانلی حمله کنند، او هم از شرق به ایشان هجوم آورده و حتی بیت المقدس - اورشلیم را در راستای خواست و سیاست صلیبیون از حاکمیت عثمانلی و تورکان و مسلمانان خارج و تصّرف خواهد کرد.
کینه و نفرت شاه عباس حقیر که یک کیریپتو مسیحی بود و توسط کلیسای ارمنی به دین عیسوی درآمده بود، از عثمانلی‌یان به مراتب بیشتر از کینه و نفرت دولت‌های صلیبی اوروپایی به آن‌ها بود. بنا به پیترو دللا واله‌ی ایتالیایی در سفرنامه‌ی خود شاه عباس حقیر گفته بود از شدت نفرت نسبت به عثمانلی‌یان شب‌ها تا صبح نمی‌خوابد و اگر چشم بر هم گذارد فقط به این اشتیاق است که بتواند روزی بالاترین صدمه‌ی ممکن را به آن‌ها وارد سازد. شاه عباس حقیر از هر فرصتی برای توهین به و تحقیر عثمانلی‌ها استفاده می‌کرد. چنانکه در نخستین دیدار با برادران شرلی، بر خلاف عرف دیپلوماتیک نماینده‌گان دول مسیحی را بالاتر از سفیر عثمانلی نشاند و گفت که کفش یک نفر عیسوی در نظر او بر بهترین شخص عثمانلی ترجیح دارد[1]. در کتاب ایتر پرسیکوم (Iter Persicum) اثر گئورگ تکتاندر فون در یابل (Georges Tectander von der Jabel) سفیر امپراتوری مقدس روم در دربار شاه عباس حقیر گفته می‌شود او به عمد جلوی چشمان سفرای اوروپایی گردن یک اسیر عثمانلی را با نهایت خون‌سردی با شمشیر از سر قطع کرد تا مراتب نفرت خود را نسبت به تورک‌ها نشان دهد[2].
شاه عباس حقیر در داخل کشور نیز سیاست‌های ضد تورک نهادینه و گسترده‌ای را اعمال می‌کرد: قیزیل‌باش‌کشی، تصفیه‌ی عنصر تورک و قیزیل‌باش از مقامات عالی‌رتبه‌ی دیوانی و اداری و نظامی، گماردن عناصر تاجیک و گورجی و ارمنی و ... به جای مقامات تورک، تاسیس واحدهای نظامی مرکب از ایرانیک‌ها، گورجی‌ها و ارمنی‌ها به منظور تضعیف عنصر نظامی تورک، شیعه‌سازی اجباری و نسل‌کشی تورکان معتقد به مذهب علوی قیزیل‌باشی و ریشه‌کن کردن آن از قلمروی خود، به اوج رساندن فعالیت‌های استعماری میسیونری فرقه‌ها و کشیشان و مبلّغان مسیحی ارمنی و اوروپایی؛ سپردن انحصار تجارت خارجی به ارمنیان، انتقال ارامنه‌ی جولفا و ... به اصفهان به منظور تضعیف وزنه‌ی دموگرافیک تورک در پایتخت دولت قیزیل‌باش (در حالیکه این ارمنیان هنوز در اصفهان حضور دارند، انبوه جمعیت تورک در اصفهان پایتخت دولت قیزیل‌باش با شیعه و فارس شدن از صحنه‌ی روزگار زدوده شده‌اند)، ...
پایان نوت مئهران باهارلی
برای مطالعه‌ی بیشتر:
«شاهسون‌ها –
شاهی‌سئوه‌ن‌ها» و سیاست «تورک علیه تورک» شاه عباس اول
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_27.html
اشعار تورکی
در مدح فتح بغداد توسط شاه عباس
https://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_25.html
نامه‌ی تورکی
شاه عباس اول صفوی به سردار فرهاد‌پاشا، صدراعظم عثمانلی
https://sozumuz1.blogspot.com/2016/02/blog-post_28.html
٢٦ سند به زبان تورکی از دولت تورک قیزیل‌باش (صفوی). (٧٤ سند دیگر هم منتشر خواهد شد)
نامه‌ی
تورکی یکی از احفاد جهان‌شاه قاراقویون‌لو به سلطان سلیم عثمانلی در شکایت از شاه
اسماعیل ظالم
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/05/blog-post_18.html
فرمان
تورکی شاه اسماعیل صفوی خطاب به موسی‌بیگ تورقوت‌اوغلو
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_20.html
رجاءنامه‌ی
تورکی شاه تهماسب اول صفوی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/05/blog-post_15.html
شفاعت‌نامه‌ی
تورکی شاه تهماسب قیزیل‌باش (صفوی) در باره‌ی عفو شه‌زاده بایزید عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_29.html
مشاعره‌ی
تورکی شاه تهماسب و سلطان سلیمان قانونی
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_18.html
نامه‌ی
تورکی والی آزربایجان به سفیر پاپ-واتیکان در دوره‌ی سلطان محمد خدابنده صفوی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/07/blog-post_24.html
اشعار
تورکی در مدح فتح بغداد توسط شاه عباس اول
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_25.html
نامه‌ی
تورکی شاه عباس اول صفوی به سردار فرهاد‌پاشا، صدراعظم عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/02/blog-post_28.html
نکاح‌نامه‌ی
تورکی جماعت شاهی‌سئوه‌ن طبق مذهب قزلباشی در قرن شانزده میلادی
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/09/blog-post_23.html
نامه‌ای
تورکی از فرماندهی کل ارتش دولت قیزیل‌باش (صفوی) زینلخان بیگدلی شاملو
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/04/blog-post_12.html
مکتوب
تورکی دوم اولونویان زینل خان بیگدلی
شاملو - سپهسالار قیزیل‌باش (صفوی)
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_8.html
نامه‌ی
تورکی صفی‌شاه اول صفوی (١٦٤٢- ١٦٢٨) به امپراتور اوتریش و پادشاه مجارستان
فردیناند دوم (١٦١٩-١٦٣٧)
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_21.html
صلح‌نامه‌ی
(سنورنامه‌ی) تورکی سال ١٦٣٩ بین دولتین صفوی و عثمانلی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/02/blog-post_19.html
قبض
تورکی علی بالی و کاربرد زبان تورکی در تجارت و معاملات خارجی دولت صفوی
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_19.html
امان‌نامه‌ی
تورکی شاه عباس دوم صفوی خطاب به بیگلربیگی شیروان منوچهرخان
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_15.html
نامه‌ی
تورکی شاه عباس دوم صفوی از مازندران به تزار روس میخائیل فییودوروویچ بنیان‌گذار
سلسله‌ی رومانوف
http://sozumuz1.blogspot.com/2019/03/blog-post_29.html
اوچ
وفالی کیمسه: شعری تورکی از شاه عباس ثانی
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/06/blog-post_19.html
مدحیه‌ی ولی‌قلی
بیگ شاملو در ستایش شاه عباس دوم
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/02/blog-post_5.html
عریضه‌ی
تورکی ارامنه‌ی جولفای اصفهان به تزار روسیه در دوره‌ی دولت قیزیلباشیه (صفوی)
https://sozumuz1.blogspot.com/2021/01/blog-post_18.html
نامه‌ی
تورکی حسین شاه صفوی به فردریک اوگوست دوک ساکسون و پادشاه لهستان
http://sozumuz1.blogspot.com/2015/12/blog-post_26.html
نامه‌ی
تورکی جغتایی سلطان حسین صفوی به امپراتور روسیه الکسییوویچ پطر کبیر
http://sozumuz1.blogspot.com/2017/10/blog-post_2.html
نامه‌ی
تورکی محمدرضا بیگ از زندان استانبول به صدراعظم فرانسه
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/10/blog-post_22.html
تشکرنامه‌ی
تورکی سفیر صفوی در فرانسه که فارسی حرف نمی‌زد
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/03/blog-post_10.html
نامه‌ی
تورکی محمدرضا بیگ سفیر صفوی در فرانسه:
گونه‌ش یوزو چامور ایله سیوانماز
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_17.html
تسلیت‌نامه‌ی
تورکی سفیر دولت صفوی در فرانسه، محمت‌ریضا بیگ
http://sozumuz1.blogspot.com/2016/01/blog-post_9.html
غزل
تورکی مرتضی قلی نامی خان، سفیر دولت قزلباشیه در عثمانلی و جمع‌آوری اشعار شعرای
روم توسط او
No comments:
Post a Comment